De zorg: geen roeping, maar universele heroïne

In het boek ‘Dokter worden’, een essaybundel van Arko Oderwald en drie andere auteurs (2005), staat: ‘Laten we elkaar niets wijsmaken over naastenliefde, hulpverlening is een benigne vorm van machtsuitoefening. Daarom is het zo leuk. Universele heroïne!’ Kijk, daar kun je wat mee. Zo’n uitspraak getuigt van intelligentie, zelfspot, nuchterheid en eerlijkheid.

De afgelopen jaren komt er nieuwe aandacht voor het belang van ‘roeping’ in de zorg, onder meer van Evelien Tonkens, hoogleraar Burgerschap en Humanisering van de Publieke Sector aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. In haar oratie sprak ze over ‘de morele uitholling door marktdenken’. Het zijn grote, bombastische woorden, hoewel Tonkens zich haast te zeggen dat een nieuwe omarming van ‘roeping’ wel gepaard moet gaan met een fatsoenlijke betaling, humor en zelfspot. Veel mensen, aldus Tonkens, worden door idealen gedreven, niet door de ‘zielloze, beledigende taal van productie en prikkels’. Daar zit wat in. Toch verlangen we te veel als we van professionals gaan verlangen dat hun vak, waarvoor ze bewust hebben gekozen en waarin professionaliteit en zelfontplooiing belangrijke waarden zijn, devalueert naar dat van een ‘roeping’.

Eeuwenlang werden allerlei beroepen, voornamelijk het werken binnen de gezondheidszorg, gezien als een roeping van God, waaraan je zonder morren moest gehoorzamen. Het bekendste voorbeeld is Florence Nightingale. Nog altijd wordt ‘de vrouw met de lamp’ geëerd vanwege haar grenzeloze toewijding en grote deskundigheid. Een romantisch plaatje: historici ontdekten recentelijk dat Nightingale niet zozeer werd geleid door idealen, maar eerder door koppigheid en een meedogenloze eerzucht. Het dodental in haar ziekenhuis was volgens sommige bronnen hoger dan welk ander ziekenhuis tijdens de Krimoorlog. De mannen sneuvelden er bij bosjes – en niet aan hun oorlogswonden. Ze overleden aan tyfus, dysenterie of cholera, op elkaar gestapeld in een ongeventileerde barak met een defecte riolering. Een half jaar na haar komst stuurde de Britse regering een vers hulpverlenersteam naar het ziekenhuis van Nightingale om orde op zaken te stellen en de omstandigheden te verbeteren. En voilà, het sterftecijfer in het ziekenhuis van Nightingale daalde drastisch. Toch bleef Nightingale halsstarrig volhouden dat het dodental onder haar leiding zo hoog was door gebrek aan materialen en voeding. Kortom: niets menselijks was haar vreemd.

‘Iets helemaal voor een ander doen’, altruïsme in zuivere vorm: dat is een mythe die nog graag in stand wordt gehouden. Arts en columnist Bert Keizer zegt dat zowel zorgverleners als priesters in een bewierookte ontkenning leven dat zij macht hanteren. ‘Ouders, artsen, leraren, priesters, psychotherapeuten, turncoaches, kinderrechters enz. enz. zijn allemaal bezig met een enigszins herderlijk aandoende sturing van mensen die in zeker opzicht hun mindere zijn’, schrijft hij in een column in Medisch Contact. Alleen durft niemand dat woord macht te noemen, want dat heeft een negatieve klank. Ten onrechte, schrijft Keizer, ‘want ik denk dat er meer goede dan slechte machtsuitoefening op aarde plaatsvindt, maar ik kan me vergissen’.

De zorg is dus geen roeping, maar een beroep. Een eerzaam beroep, zeker. En toch: zonder persoonlijke prikkels geen professionaliteit. Niets mis met een ambitieuze arts die aan de top van de apenrots wil staan en binnen zijn specialisme de beste wil worden. Of met een zelfbewuste verpleegkundige of verzorgende die staat op een betere beloning en riante arbeidsvoorwaarden. Mag het? Graag zelfs. Idealen geen bezwaar. Het woord naastenliefde mag ook blijven. Maar roeping? Dat mag het vergeetwoordenboek in.  

• Tweet