Solidariteit afdwingen

Met een van mijn kinderen sjouw ik eens per jaar door de straten met een collectebus. Eigenlijk vind ík het best irritant als een collectant onder etenstijd aanbelt en we keukenlades moeten afspeuren en tassen omkieperen op zoek naar kleingeld, terwijl de hond zich schor blaft en ons avondeten verpietert. Het zijn ook altijd bekenden, dus niks geven durf ik niet.
Toch maken ook wij ons dus schuldig aan collecteren. Omdat ik hoop dat de kinderen daardoor leren iets waardevols te doen voor de maatschappij. En zelf voel ik me dan even Een Goed Burger.
Zo bijzonder is onze vrijwillige inzet overigens niet. Bijna een op de twee Nederlanders boven de vijftien jaar doet minimaal eens per jaar vrijwilligerswerk. Nederlanders zetten zich vooral onbezoldigd in voor sportverenigingen en school, als jeugd-, buurthuis- of scoutingleider en in de verpleging of verzorging. Evenveel mannen als vrouwen doen vrijwilligerswerk (CBS, 2016).

Maatschappelijke hiaten
Indrukwekkend dat zovelen zich belangeloos inzetten. Vrijwilligers – solidair met hulpbehoevenden; volwassenen en jongeren zonder maatje, woonplek of netwerk; vluchtelingen – springen in een gat dat de overheid open laat. Maar diezelfde overheid stelt wel dusdanige regels en randvoorwaarden op dat vrijwilligers(organisaties) door de bomen het bos niet meer zien. En maakt subsidieaanvragen zo ingewikkeld en tijdrovend dat vrijwilligersorganisaties nauwelijks meer toekomen aan datgene waarvoor ze zijn opgericht. Dat signaleert hoogleraar Algemene Sociale Wetenschappen Trudie Knijn (Universiteit Utrecht) in het tijdschrift Sociale Vraagstukken van juni 2018.
En wat gek, betoogt Knijn, dat regeringen in het algemeen – ze deed onderzoek naar honderd solidariteitsinitiatieven in elf Europese landen – zo láát reageren op maatschappelijke hiaten. De Voedselbank bestond al jaren voordat de Nederlandse regering het bestaan van armoede toegaf. Vrijwilligers van Timon bieden al lang begeleiding voor achttienplussers uit de jeugdzorg voor wie geen overheidsgeld beschikbaar is. Een overheid moet toch de belangen van kwetsbare mensen behartigen?

Moeder onder de douche
Actief burgerschap komt de overheid goed uit. Pleegzorg kost stukken minder dan residentiële opvang, burgerparticipatie betekent dat je je oude moeder zelf onder de douche mag zetten en met het wetsvoorstel Burgerschapsonderwijs moeten scholen leerlingen sociale en maatschappelijke competenties bijbrengen zodat ze een goede burger kunnen zijn (de Onderwijsinspectie gaat wel controleren of scholen de wet naleven).

Is het sausje burgerschap en eigen kracht van de landelijke en lokale overheid ingegeven door visie of door bezuinigingen? Iedereen in Nederland wil zijn steentje best bijdragen. Dat hoor ik van vrijwilligers en mantelzorgers tijdens een Mantelzorgdebat waar ik dagvoorzitter was; ik zie het bij de enthousiaste scoutingstaf van mijn zoontje en de vele schoolactiviteiten georganiseerd door ouders. Wil de overheid dat dan ook doen? Stel wat soepeler regels op, vraag wat minder exacte verantwoording en zorg dat subsidies langer doorlopen. Dat rechtvaardigt de loonstijging van rijksambtenaren met zeven procent misschien ook wat beter.

• Tweet