Blije eikels

Burgers moeten meer voor elkaar zorgen. Alleen als familieleden, vrienden en buren niet kunnen helpen, komt de overheid nog over de brug met een budget om professionele zorg te betalen. Zelfredzaamheid is de nieuwe mantra. Maar de beleidsaannames van het kabinet waarop de hervormingen in de langdurige zorg zijn gebaseerd, stroken niet met de realiteit. 

Staatssecretaris Van Rijn heeft de opdracht gekregen de volksverzekering AWBZ voor langdurige, onverzekerbare zorg te hervormen. Dit jaar kost die 27 miljard euro, 11 miljard meer dan in 2001. De snelst groeiende kostenpost in de zorg. Volgens politici en beleidsmakers is de verzorgingsstaat te groot, te log en te duur geworden. Daarom sluiten verzorgingshuizen. De thuishulp verdwijnt. ZZP 1 t/m 3 in de ouderenzorg worden niet meer geïndiceerd. Daarvoor in de plaats komt zelfredzaamheid. 

Maar wat is dat, zelfredzaamheid? Maakt het je onafhankelijker en zelfredzamer als je voortdurend een beroep moet doen op de bereidwilligheid van je familie, vrienden en buren? En als die geen tijd hebben, of niet willen, wat dan? Als kwetsbare ouderen en chronisch zieken niet meer de deur uit komen, noemen we dat dan zelfredzaamheid of eenzaamheid? En al die zorgmijders, die verwaarloosd, ziek en alleen, soms ook verslaafd zijn. Als die geen beroep doen op zorg, zijn ze dan zelfredzaam?

De overheid wil een nieuwe Nederlander creëren: de affectieve burger. Daarbij maakt ze een paar grote denkfouten. De realiteit is, zo blijkt uit ook nieuw onderzoek van NIVEL, dat minder van de helft van alle ouderen in Nederland lijkt te voldoen aan het ideaalplaatje van het kabinet. Een kwart redt het al helemaal niet zonder hulp. Realiteit is ook dat de meeste mensen liever afhankelijk zijn van de overheid dan van familie en van buren. Hoe schrijnend het ook is als je jezelf niet meer kunt douchen: dan liever een professional die onbewogen een washand tussen je billen haalt dan de buurman. En hoe prettig het ook kan zijn als je in je relatie lief en leed kan delen: voortdurend afhankelijk zijn van je partner maakt juist minder zelfredzaam. En dan nog iets anders. Wederkerigheid is niet af te dwingen. Gevoelens van empathie ook niet. Natuurlijk, er zijn mantelzorgers die met hart en ziel voor een chronisch zieke zorgen. Die zijn trouwens vaak zwaar overbelast. Burn-out ligt op de loer van deze affectieve burgers. En hoe doe je dat eigenlijk, werken en mantelzorgen tegelijkertijd? 

Het meest tenenkrommend is nog de evangelische blijheid die overheid en zorgorganisaties, betoverd door de zelfredzaamheidsmantra, tentoonspreiden. Vorige week liet filmmaker Frans Bromet in ‘Doe-het-zelfzorg’ zien dat de gemeente Rotterdam kwetsbare ouderen probeert om te vormen tot Krachtpatsers. Met de WIE-focus (Wederkerigheid, Informeel Netwerk, Eigen kracht) willen ze daar zieke, oude mensen ‘in hun eigen kracht zetten’. Een opgewekte Krachtcoach probeerde een man te koppelen aan een buurtgenoot. Ze stuitte alleen maar op tegenzin. De man was al zijn leven lang gesteld op zijn privacy. En de vrijwilliger die zou langskomen om te wandelen? Die kwam niet opdagen. Want zo gaat dat soms, in de echte wereld.

De discussie over de participatiesamenleving staat bol van de misverstanden en te rooskleurige idealen. Met aannames die nergens getoetst zijn op enige realiteitszin, stevenen we af op een samenleving waarin zelfredzaamheid als het hoogste ideaal wordt gezien. Het is een afleidingsmanoeuvre. Een leugenachtige, zonnige boodschap, in grijze veelkleurige dampen gesmoord. Want terwijl liberaal doorgeslagen blije eikels de eigen kracht-mantra prediken, zakt de verzorgingsstaat zachtjes maar zeker weg in de Hollandse klei. Het draait niet om autonomie. Het gaat gewoon weer ouderwets om geld.

De overheid stelt haar prioriteiten verkeerd. Want waarom zou belangrijk werk in de zorg niet gewoon betaald mogen worden? Zijn kwetsbare ouderen en chronisch zieken niet juist groepen burgers die door professionals, met voldoende kennis en kunde, geholpen zouden moeten worden? Dat overheden en gemeenten daar met zo weinig reflectie over nadenken, is treurig. Dat ze in verhullende taal een fictieve wereld creëren die weinig te maken heeft met de gevolgen van de bezuinigingen, kan ons uiteindelijk alleen maar duur komen te staan.

Wetenschapsjournalist Arno van ’t Hoog (@arnovanthoog) twitterde hierover: ‘Post van zorgverzekeraar VGZ; sloop van de ouderenzorg in een blij-eikelig participatiekaftje.’

• Tweet