Hoe we leren ziek te zijn

In de tijd dat ik de medische antropologie net ontdekt had, las ik alles wat ik kon vinden over cultuurgebonden ziekten. Over latah in Indonesië, dwangmatige imitatiedrang in een land waar men geloofde dat de geest van iemand anders jouw lijf kan binnendringen. Over Susto in Latijns Amerika waarbij het koortsige kind begint te ijlen en de ziel het lichaam juist verlaat, waarna de curandero moet zorgen dat de ziel de weg terugvindt. Er ging een wereld voor me open, want het leek voor de hand te liggen dat als je de wereld als ´bezield´ ervaart dat een rol zal spelen in de manier waarop je ziekte verklaart.

De overgang werd een klassiek voorbeeld hoe wij dat zelf in onze eigen cultuur doen. Vrouwen van een jaar of vijfenvijftig gaan door een fase heen waarin ze nog wel eens hun zelfvertrouwen verliezen. Hun kinderen hebben hen niet meer nodig, mochten ze een baan willen vinden dan blijkt niemand op hen te wachten, en manlief kijkt bij voorkeur naar de jonge dames, terwijl zij als vrouw die afscheid neemt van haar oestrogeen met pensioen lijken te worden gestuurd. In combinatie met vervelende verschijnselen zoals opvliegers, nachtelijk zweten, droge vagina beginnen de hersenen in onze cultuur te werken. De ´Overgang´ wordt een paraplu om alles te begrijpen. In landen waar vrouwen op die leeftijd juist meer macht en status krijgen, komt het helemaal niet voor, hoeft er ook niet voor te worden behandeld en bestaan er dus ook geen richtlijnen voor artsen. Zijn de stereotiepe beelden waaraan we moeten voldoen de ´geesten´ in onze cultuur?

Ik ben zelf daarnaast ook nog erg nieuwsgierig naar het verband tussen die cultuurgebonden ziektes en disease mongering, het proces waarbij belanghebbenden hun best doen de cultuur van ziekte en gezondheid te beïnvloeden om hun producten en oplossingen beter te verkopen. In een samenleving waarin niemand nog tijd heeft en er zelfs geen 40 minuten meer over is voor behoorlijk de liefde bedrijven, vinden we steeds meer aanhangers van de diagnose Female Sexual Dysfunction. Artsen die blijven geloven in pillen om de vrouw opgewonden te maken zodat het in 5 minuten lukt. Het lijkt mij een typisch geval van cultuurgebonden aandoening die door disease mongering steeds populairder wordt, tenzij artsen het hoofd koel houden.
In onze verschillende culturen hebben we die klachten gecreëerd en vervolgens hebben we er over gelezen, ervan gehoord, praten we er samen over en zo hebben we aangeleerd dat en hoe we eraan moeten lijden. Het getuigt van minachting voor de patiënt te zeggen dat de ene klacht wel een probleem is en de andere niet. Je kunt niet de een de behandeling ontzeggen en de ander wel helpen.

Je kunt echter wel communiceren. Als arts moet je in staat worden geacht uit te leggen waarom je je over bepaalde verschijnselen zorgen maakt en vindt dat die extra aandacht verdienen, maar ook beseffen dat bezorgdheid slechts een gering deel van de hulpvraag is. Mensen die zich afgedankt voelen, hoeven zich geen zorgen te maken over hun nier- of leverwaarden. Maar de depressie (zoals wij het in onze cultuur noemen), wie is daar scheidsrechter over? De chronische vermoeidheid? De glutenovergevoeligheid waar mensen zelf aan menen te lijden? Wat doe je dan als arts? Misschien de vraag stellen “hoe denkt u dat ik u kan helpen?” en de patiënt verder het proces van zijn eigen geesten, stereotypen en demonen laten sturen. 

• Tweet