Regelruimte

In 1991 was ik in Kiev. De stad zat in een transitiefase – de schraalheid van het Sovjet-communisme was nog zichtbaar en voelbaar op straat. De prachtige oude gebouwen die het Sovjet tijdperk hadden overleefd, stonden al jaren in de steigers. In de restaurants was overdaad - met name dáár waar de voormalige Sovjet-bobo’s zich niet geneerden om hun, op dubieuze wijze verkregen dollars, te gebruiken om de tafels van henzelf en hun vrienden te vullen met een beschamende hoeveelheid luxe eten.

Ik verbleef, samen met de rest van het Nederlandse gezelschap, in het Dnipro Hotel- een in Sovjet architectuur opgetrokken kolos aan een plein in het centrum. De hotellobby was donker op een sombere manier, de paar stoelen waren versleten en hard. Wij hielden het er, de avond van onze aankomst, al snel voor gezien. Ik had net een flesje cola besteld toen het gezelschap besloot om naar de kamers te gaan.

Ik vroeg de barman of ik het flesje mee mocht nemen naar de kamer. De barman raakte in paniek. Hij wist niet of ik het flesje mee naar boven mocht nemen. Kennelijk viel deze wens buiten elk bestaand protocol. En wanneer zaken buiten regels en protocollen vallen, moet er nagedacht worden en moet er besloten worden of, en zo ja waar, de ruimte in de regels zit om al dan niet aan het verzoek te kunnen voldoen. Het ontdekken en gebruiken van die ruimte vraagt om een zelfstandige beslissing. En daarbij om het vertrouwen dat een eventueel foute beslissing geen vernietigende consequenties heeft. Dat is zeker voor een kind van een regime dat decennia lang elke vorm van eigenheid, elke schrede die naast het pad werd gezet, genadeloos afstrafte, een bijna onmogelijke opgave.
De man nam dan ook geen beslissing. Hij stelde de vraag aan een andere man. Deze stelde de vraag weer aan een andere man. Deze man belde naar iemand die niet zichtbaar was .‘Of ik nog even wilde wachten’ vroeg de man aan wie ik de vraag het eerst had gesteld.

Ik besloot niet te wachten. Ik wees op het colaflesje, zei ‘my responsibility’ en ging , met het flesje, op zoek naar de rest van het gezelschap dat inmiddels allang was verdwenen.

Het probleem van regelgekte zijn niet de regels zelf. Regels zijn nodig om willekeur te voorkomen, om uniform en daardoor efficiënt te kunnen opereren. Het probleem van regelgekte is de, niet nader te definiëren, ruimte er omheen. Die onmisbare ruimte. In die ruimte, de vederzachte kadering óm de regels heen zit het zelfdenken, het vertrouwen, de compassie. Daar zit onze ruimte voor eigenheid en verantwoordelijkheid, die ‘griezelige’ subjectieve menselijkheid. En in die ruimte zit het bestaansrecht van de regels zelf. Tenminste, in een omgeving waar mensen die ze moeten hanteren, begrijpen waarom ze bestaan en daarom ook weten waar en hoe zij, wanneer de situatie er om vraagt, ervan kunnen afwijken.

De paniek rondom het flesje cola toonde mij de machteloosheid die onlosmakelijk verbonden is aan het onvermogen de ruimte er omheen te bevatten en te gebruiken. Daar zag ik de gekte. Die ik ook hier regelmatig zie. Ik heb het flesje cola mee naar boven genomen- ‘My responsibility’. Maar hoe fijn was het geweest wanneer één van de mannen had geglimlacht en een instemmend knikje had gegeven. 

• Tweet