Twee manieren om scherper te
worden in het forensische werk

Met de liquidatie van advocaat Derk Wiersum raakte Nederland even helemaal in shock. In Rusland en vele andere landen buiten Europa worden advocaten al langer vermoord maar voor ons was dit nieuw. Nu wordt pijnlijk duidelijk dat de rechtstaat in Nederland niet alleen de brave burger beschermt maar ook de niets ontziende crimineel die er zelf in de onderwereld een geheel ander (rechts)principe op nahoudt. Zodra de moordenaar van Wiersum achter de tralies verdwijnt is de kans groot dat hij in handen komt van de forensische psychiatrie en psychologie. Deze professionals kunnen veel aan forensische scherpte winnen door meer dan tot nu toe gebeurt te profiteren van twee ontwikkelingen in ons vakgebied.

De eerste ontwikkeling is al decennialang onder ons: de gehechtheidstheorie. Bij het onderzoek van iemand die uitgebreid de wet heeft overtreden vraag ik de hechtingsgeschiedenis uit. Meestal is een heteroanamnese noodzakelijk, bij de ouders begint de hechting voor de zwangerschap, zet zich voorts tijdens die zwangerschap en komt in een stroomversnelling na de bevalling. De baby reageert op wat er aan gehechtheidspotentieel wordt aangeboden en van daaruit ontwikkelt zich de persoonlijkheid. Binnen het eerste levensjaar wordt het gehechtheidstype al duidelijk: veilig, angstig, ambivalent, gedesorganiseerd, gedesoriënteerd. In het forensische domein zie je vaak de meest verstoorde typen: gedesorganiseerd of gedesoriënteerd. Niet zelden zie je ook, wat ik in een boek over narcisme in 2007, primair narcisme heb genoemd; de gehechtheid als psychisch patroon in de persoon is praktisch afwezig en het narcisme domineert en dient de zelfredzaamheid zonder daarbij van relaties te kunnen profiteren. Adequate psychodiagnostiek van dit type narcisme voorspelt dat een mogelijkheid om een (behandel)relatie aan te gaan ontbreekt. Psychologisch behandelen heeft dus geen zin, er gaat geen invloed vanuit. Dit wordt helaas toch voortdurend geprobeerd met niet alleen veel nutteloze kosten maar vooral ook recidivisme als gevolg. De samenleving moet alleen beschermd worden tegen deze mensen. De professional kan een scherpte winnen indien het psychologisch onderzoek verder gaat dan gehechtheid aan alleen mensen te onderzoeken; onderzoek hier ook psychologische relaties met dieren, motoren, voetbalclubs, geld, etc. Ook daarin toont zich al dan niet het hechtingspotentieel. Anders dan bij primair narcisme liggen hier wel kansen en in de bejegening sluit je aan bij wat er aan gehechtheid bestaat en bereid je dit hechtingspotentieel uit. Dit kan bv. betekenen dat je de eerste tijd laagfrequent alleen over motoren praat met een crimineel¹.

Er is nog een tweede meer recente ontwikkeling die aan het oog van de meeste clinici in de forensische sector is onttrokken: de psychodynamische theorie en behandelpraktijk. De laatste 20 jaar zijn er talloze nieuwe technieken ontwikkeld die de behandeling kort maken (net zo kort als cognitieve gedragstherapie) maar ook diep. Deze behandeling is veel meer gericht op gevoelens en op emotieregulatie in het hier-en-nu van de zitting. Met deze bagage wordt ook de psychodiagnostiek extra scherp. De weinige clinici die hierin zijn opgeleid en getraind passen dit toe bij ambulante milde aandoeningen, maar juist ook in de forensische praxis met doorgaans in hun persoonlijkheid aangetaste mensen kunnen er baat bij hebben² .

• Tweet