Dwangbehandeling is soms echt nodig

Op het eerste gezicht kun je deze stelling alleen maar onderschrijven. Niemand, patiënt of geen patiënt, zit te wachten op iets dat hem tegen zijn wil overkomt, en normaliter is geen arts erop uit zijn patiënt iets op te dringen dat hij niet wil. Maar toch gebeurt het en niet alleen in de psychiatrie.

De (aloude) kernwaarden van de geneeskunde zijn ‘niet schaden’ en ‘wel doen’, en ‘autonomie’ en ‘rechtvaardigheid’. Ik noem de laatste twee apart, maar ze zijn goed onder te brengen in de eerste twee begrippen.

Voor een patiënt als kwetsbaar mens is in het algemeen ‘niet schaden’ van belang. ‘Niet schaden’ lijkt samen te hangen met iets niet doen, nalaten, en ‘wel doen’ meer met iets ondernemen, iets goed doen. Deze twee begrippen lijken haaks op elkaar te staan maar zijn echter niet goed los van elkaar te zien, zij liggen eerder in elkaars verlengde.

Voorbeeld
Stel dat de instanties goed hadden samengewerkt (of hadden kunnen samenwerken) en de moordenaar van ex-Minister Els Borst gedwongen was opgenomen én behandeld (iets dat hem dus tegen zijn zin zou worden opgedrongen), dan zou zij vermoedelijk niet door hem zijn vermoord. Dus door de ene persoon zijn autonomie te ontnemen en hem gedwongen te behandelen zou de andere persoon zijn blijven leven. De vraag is echter of in dezen een gedwongen behandeling opgevat zou moeten worden als ‘schade toebrengen’, ook al zal Bart van U. dat zelf zo misschien wel voelen. Ik vermoed dat een gedwongen behandeling Bart van U. geen kwaad, maar juist goed zou hebben gedaan en dat deze behandeling opgevat zou moeten worden als ‘wel doen’, voor hem en Els Borst. Maar zo is het niet gegaan.

Het afwegen van ‘niet schaden’ tegenover ‘wel doen’ is in de dagelijkse praktijk behoorlijk ingewikkeld. Hoe precies weeg je de verschillende belangen, hoe precies breng je de risico’s die mensen lopen in kaart en welke waarde ken je er aan toe, hoeveel gevaar kan de samenleving aan? Je zou kunnen zeggen dat in dit soort casussen altijd sprake is van een moreel dilemma, dat je het als psychiater niet gemakkelijk goed kunt doen, en het probleem misschien alleen kan oplossen door voor de minst kwaaie oplossing te kiezen.

Gedwongen behandelingen en opsluitingen hebben een negatieve betekenis. De beslissing daartoe moet dan ook behoedzaam en weloverwogen worden genomen, het is immers een majeure zaak iemand zijn autonomie af te nemen en hem elk perspectief op vrijheid te ontnemen, maar - dat moge duidelijk zijn - is lang niet altijd te vermijden. Sommige mensen (zoals de coach van de Amerikaanse turnsters) kunnen beter uit de samenleving geweerd en geplaatst worden om die samenleving veiliger te krijgen. Dit geldt uiteraard voor de meeste mensen met een psychiatrische ziekte niet, maar voor sommige van hen met een hoog risicoprofiel wel. Ook Anne Faber zou vast niet vermoord zijn wanneer haar moordenaar op tijd en goed behandeld was. Ook hier geldt dat de ‘schade’ die daardoor aan Michael P. zou zijn toegebracht vele malen kleiner is dan die hij aan Anne Faber en de samenleving heeft toegebracht.

Zonder gedwongen behandelingen kunnen we voorlopig niet. 

• Tweet