De geest bestaat niet

We doen net alsof de geest bestaat, alsof die gestoord kan zijn of ziek, en we spreken onbekommerd over geestelijke stoornissen en geestelijke gezondheidszorg. Dat kan een manier van zeggen zijn waar we niet teveel filosofische diepgang achter moeten zoeken. Toch maak ik er een punt van. Mensen ervaren bewustzijn en hebben de beschikking over psychische functies. Maar een geest bestaat niet en kan dus ook niet gestoord zijn. Geestelijke hulp is op zijn best in de sfeer van het geloof mogelijk.

De samenhang tussen lichamelijke en mentale processen en toestanden wordt steeds beter door onderzoek aangetoond en krijgt betekenis in behandelingen. De werking van het immuunsysteem toont bijvoorbeeld aan dat de scheiding brein/psychische functies en lichaam/somatische functies achterhaald is. Schizofrenie heeft ook te maken met het immuunsysteem en binnenkort start in Groot-Brittannië een trial die zich daarop richt. Steeds vaker verschijnen er onderzoeksberichten over de betekenis van de flora in onze darmen – het microbioom – voor onze stemming en andere psychische fenomenen. De darmen worden door sommige wetenschappers aangeduid als een second brain.

Dat ons hoofd aan ons lichaam vastzit ontgaat niemand. Dat ons hoofd de zetel is van het brein is bijna iedereen bekend. En ook weet iedereen dat onthoofding ons beroofd van alle essentiële, in het bijzonder de mentale, functies die ons tot mens maken. Toch discussieerden filosofen in het westen duizenden jaren over het zogenaamde lichaam-geest-vraagstuk: hoe hangt het een met het ander samen? Ze kwamen er niet uit. Deels was de onoplosbaarheid van dit probleem het gevolg van de uitdrukking van lichamelijke en mentale processen in de vorm van zelfstandig naamwoorden, als beschrijving van dingen. Want zodra je het lichaam en de geest voorstelt als aparte dingen, zit je meteen met het probleem hoe je de samenhang tussen deze dingen ziet. In het Chinees wordt veel meer gebruik gemaakt van werkwoorden – die zijn geschikter om processen en de samenhang daarin uit te drukken. Wellicht daardoor hebben Chinese filosofen niet, zoals bij ons, duizenden jaren geworsteld met een slecht geformuleerd vraagstuk.

Dat nog steeds zoveel mensen, practici, filosofen en wetenschappers, het over ‘lichaam en geest’ hebben, en erover puzzelen hoe we die samenhang moeten denken, zegt iets over een diepgewortelde dualistische manier van denken. Men is er nog steeds niet aan gewend dat psychische of mentale processen niets anders zijn dan specifieke processen of functies van de hersenen. Niets meer, maar zeker ook niets minder. Het idee dat er een geest is, een ding dat een eigen leven leidt, is niet realistisch en vindt geen steun in de uitkomst van enig wetenschappelijk onderzoek. Psychische processen zijn net zo biologisch als ademhalen of je voortbewegen. Ze vormen geen apart niveau van de werkelijkheid.

Een en ander betekent zeker niet dat er geen aandacht moet zijn voor de specifieke kenmerken van mentale processen. Wel zijn er goede redenen om bijvoorbeeld de onzalige splitsing tussen psychiatrie en neurologie fundamenteel ter discussie te stellen en, zo mogelijk samen met de klinische en neuropsychologie, te streven naar een verregaande integratie. Net zoals de samenhang met andere medische disciplines hechter moet worden. Laten we verder de term geestelijke gezondheidszorg afschaffen en de ggz als aparte sector opheffen. Dat helpt dit soort problemen te voorkomen.

 Volg Jaap van der Stel ook op Twitter via @Lectoraat_GGZ 

• Tweet