De mens is een verhaal

Psychologie en religie staan steeds meer op de tocht sinds steeds harder de roep weerklinkt dat de vrije wil niet bestaat en dat we slechts een zenuwstelsel zijn (Wij zijn ons brein) dat ons gedrag bepaalt. Als iets niet op een hersenscan kan worden aangetoond, dan bestaat het niet.

Wij kunnen ook geen neurologisch tijdschrift meer open slaan of er staat weer een onderzoek in waaruit blijkt dat bij mensen met een angststoornis dit gedeelte oplicht en bij mensen die last van een verslaving hebben dat gedeelte actief wordt.

Maar kiezen wij echt nooit? Zijn wij werkelijk alleen maar een zenuwstelsel, zonder wil? Als dat klopt dan moet de dominee ander werk zoeken want de ziel kan toch niet gered worden en de psycholoog doet er beter aan zijn medicijnkastje uit te breiden.

Mensen blijken na afloop wat ze gedaan hebben te ervaren als iets dat ze bewust wilden, ze eisen de verantwoordelijkheid op. Dat gebeurt omdat het past in wie we denken te zijn en als het er niet in past, dan wordt het een ander verhaal.

Hoe gaat dat in zijn werk? Mensen interpreteren voortdurend wat in hun leven gebeurt, wat ze lezen, wat ze voelen en leggen dat naast hun eigen verhaal, hun autobiografie. Onze hersenen bevatten slechts losse brokstukken informatie die in principe niets met elkaar te maken hebben, maar de manier waarop we het bij elkaar brengen en logisch ordenen zorgt voor betekenis. De verbindingen en associaties in onze hersenen zorgen voor ons levensverhaal en daarmee voor wie we zijn. De mens is een verhaal.

Met chaos valt nu eenmaal niet te leven en de mens als zingevend dier geeft alles een plaats. In de eerste plaats in zijn of haar eigen biografie en in de tweede plaats in het grotere interpretatiekader waarmee hij naar de wereld kijkt. Als de verschillende brokken in ons hoofd niet meer met elkaar in contact staan, de verbindingen verbroken worden of zoek raken, dan raken mensen in de mist. Vraag maar aan iemand met dementie hoe dat voelt. Als ze de vraag nog kunnen beantwoorden is het: niemandsland. De weg kwijt.

“Ik heb die aids gekregen omdat ik zoveel energie verbruikt heb bij het accepteren van mijn homoseksualiteit”, zei iemand in de interviews die we afnamen voor een onderzoek naar hulpzoekgedrag. Het is wetenschappelijk gezien onzin, maar het helpt die persoon wel zijn lot te begrijpen. Hij geeft het op die manier een plek in zijn autobiografie.

Werken in de ggz betekent voor een belangrijk deel het bijdragen aan het herstel/in stand houden van de autobiografie. Echt, het gaat niet alleen maar om het verbeteren van stemming, het verhogen van de activiteit, het onderdrukken van gedachten of de hulp bij concentratie. Dat zijn functionaliteiten van de hersenen. Het gaat in werkelijkheid om het verhaal, het meest persoonlijke en eigene van een mens.

Deskundigheid in de psychiatrie is in alle tijden de capaciteit geweest om mensen te helpen hun verhaal op orde te krijgen. Het risico is groot dat, als we de mens steeds meer als uitsluitend een zenuwstelsel gaan beschouwen waarin we moeten interveniëren, we die professionele deskundigheid op het terrein van de mens als verhaal verliezen. En dat zou een grote fout zijn. 

• Tweet