In de cockpit van het zorgvliegtuig zit helemaal niemand

Het is november 2019, Sinterklaas is veilig aangekomen en dit jaar hebben voor- en tegenstanders van Zwarte Piet elkaar niet de tent uitgevochten. Dat enkele honderden mensen aan beide kanten van het spectrum de toon zetten voor 17 miljoen Nederlanders – het blijft bijzonder. Het lijkt de zorg wel.

Want ook daar is het debat gepolariseerd, mede omdat de macht sterk verdeeld is geraakt. Nederland heeft nooit een sterk centralistische traditie gekend, zoals bijvoorbeeld Engeland die met de National Health Service wel heeft. Maar er zijn nu wel erg veel belanghebbenden ontstaan. Sinds de ontmanteling van de AWBZ en de opbouw van de WMO worden bijvoorbeeld veel beslissingen over besteding van zorggeld lokaal genomen. De dagbesteding voor gehandicapten en mensen met psychische problematiek concurreert nu met bibliotheken, speeltuinen en groenvoorzieningen. De steeds maar stijgende kosten voor de jeugdzorg slaan gaten in gemeentelijke basisvoorzieningen. Ofwel: de zware zorg eet de lokale sociale basis op – en daarmee de solidariteit van ‘gezonde’ burgers met ‘zieke burgers’. Was vast niet de bedoeling van de WMO-gedachte maar is eigenlijk weinig nieuws: ons autonoom doorstijgende nationale zorgbudget verdrukt al jaren onderwijs, sociale zaken en defensie – om maar eens wat te noemen.

Er zijn veel meer voorbeelden, lang niet allemaal interessant maar vaak wel relevant. Een veelheid aan organisaties is constant met elkaar in overleg over de juiste besteding van middelen, daarbij nauwlettend gevolgd door overheidsinstanties die zaken controleren als kwaliteit (de Inspectie en het Zorginstituut), marktordening (NZa), veiligheid (Onderzoeksraad voor Veiligheid) en efficiëntie (de Rekenkamer). Brancheverenigingen van allerlei pluimage (zorgverzekeraars, zorginstellingen, zorgondernemers etc.) en beroepsverenigingen (te veel om op te noemen) vechten voor geld en aandacht voor hun achterban. Klassieke spelers als vakbonden en politici vergeten we dan nog maar even – al kan ik de drie dokters die onlangs aankondigden een zorgpartij op te richten niet onvermeld laten. Een extreem voorbeeld en absoluut dieptepunt van identiteitspolitiek en medicalisering: wij als dokters weten dat het niet goed gaat met de zorg in Nederland en daarom moet er een politieke partij komen. Tot mijn verbazing doet ook de geprezen hoogleraar transitie Jan Rotmans mee.

De grote vraag is: zit er nog iemand in de cockpit om deze topzware A380 (853 economy class passagiers) naar een veilige haven te leiden? Volgens mij is het antwoord nee. Vaak nog hoor ik mensen zeggen dat ‘Den Haag’ iets zou moeten ‘oppakken’ of dat ‘VWS’ een idee zou moeten ‘omarmen’. Hopeloos naïef want los van de tandeloosheid van dat Ministerie, er is zelfs geen minister meer. Er zijn drie verschillende bewindslieden, waarvan er twee voortdurend op werkbezoek zijn of kekke filmpjes maken. Dus zelfs de top is verdeeld en het is maar zeer de vraag of en hoeveel invloed deze ‘poppetjes’ nog hebben op landelijk zorgbeleid.

Regelmatig stel ik mezelf de vraag: wat kan ik betekenen in dit verdeelde landschap? Ik heb geen antwoord. Als verpleegkundige probeer ik zo goed mogelijk crisisinterventie te bieden, als lector draag ik bij aan de ontwikkeling en circulatie van kennis. Klinkt mooi maar betekent weinig als onduidelijk is welke kennis echt waardevol is – wat is nuttig om te weten als je de bestemming van het vliegtuig niet kent? Misschien moet er toch maar weer een piloot in de cockpit gaan zitten, dat schijnt in de luchtvaart best aardig te werken. Of dat het ‘ministerie’ of ‘de minister’ moet zijn weet ik niet. Enige herordening van wat landelijk, wat regionaal en wat lokaal georganiseerd moet worden lijkt me zeer aan te raden. Enig snoeien in toezichthouders en wat ondemocratisch kortwieken van de talloze belangenclubs lijkt me ook nuttig.

• Tweet