De dokter discrimineert

Voor het eerst in de geschiedenis zijn er meer mensen boven de 65 jaar oud dan kinderen jonger dan 5 jaar. Toch staat onze westerse cultuur bol van de vooroordelen over oude mensen. Ook de geneeskunde maakt zich schuldig aan ageïsme: leeftijdsdiscriminatie. Ziekenhuizen maken goede sier met het keurmerk ‘Seniorvriendelijk ziekenhuis’, maar wat zegt dat nou eigenlijk?

De feiten op een rijtje:

• Systematische discriminatie van ouderen door artsen en ziekenhuizen leidt, zo laat een grote, recente studie zien, tot een snellere functionele achteruitgang van deze ouderen*.

• Mensen met dementie in verpleeghuizen worden structureel onderbehandeld voor pijnklachten, zelfs als ze kanker hebben. Bijna de helft van de verpleeghuisbewoners met dementie die nog wel kunnen aangeven dat ze pijn hebben, krijgen geen pijnbestrijding. Vaak is dat gebaseerd op de onjuiste veronderstelling, ook van zorgverleners, dat ‘de ouderdom nu eenmaal met gebreken komt’.
  

• Artsen denken vaak dat borstkanker bij oudere vrouwen niet zo agressief is. Dat is een misvatting. Onderzoek van arts-onderzoeker Willemien van de Water toont juist aan dat borstkanker bij oudere vrouwen eerder een agressiever dan een milder karakter heeft. Toch krijgt slechts 5 procent van de 75-plussers chemotherapie, tegen 51 procent van de patiëntes onder de 65 jaar. De nuchtere conclusie van onderzoeker Van de Water: ‘We doen iets niet goed.’ Haar promotor Rudi Westendorp, hoogleraar ouderengeneeskunde, zei daarover: ‘Er is sprake van een generieke achterstand van kennis over kanker bij ouderen. Dit is een vorm van leeftijdsdiscriminatie. Als we zeggen dat we kanker willen bestrijden, moeten we dat óók doen in de groep waar kanker juist veel voorkomt: bij oudere mensen.’
  

• De prognose voor oudere patiënten met chronische leukemie en de ziekte van Kahler is de laatste jaren veel gunstiger geworden. Er zijn effectieve behandelingen gekomen, waardoor de levensverwachting van deze patiënten aanzienlijk is gestegen. Dat geldt ook voor 75-plussers. Toch wordt ouderen een effectieve behandeling, die ook nog eens goed te verdragen is, nog vaak ontzegd, omdat artsen te vaak leeftijd – en niet kwetsbaarheid – als criterium nemen om te bepalen of de behandeling nog zinvol is.
  

• Ouderen met kanker krijgen vaak ten onrechte geen chemotherapeutische behandeling op basis van angst voor bijwerkingen en de misvatting dat chemotherapie in de oudere populatie minder werkzaam is.

• Kanker komt bij ouderen het vaakst voor, maar kanker bij ouderen staat nog lang niet bij alle UMC’s in Nederland op de agenda. Er is weinig samenhang in wat er landelijk gebeurt. Er is nauwelijks sprake van samenwerking tussen de UMC’s binnen onderzoek op het gebied van kanker bij ouderen.
  

• De farmaceutische industrie is te weinig geïnteresseerd in klinisch onderzoek bij ouderen.
  

• Richtlijnen bevelen standaardbehandelingen aan die niet zonder meer toepasbaar zijn op (alle) ouderen. Dat komt doordat het bewijs voor richtlijnen meestal gebaseerd is op onderzoek bij patiënten van middelbare leeftijd, zonder multimorbiditeit en andere beperkingen. Met andere woorden: de patiënt uit het onderzoek in uw richtlijn is niet de patiënt die tegenover u zit in de spreekkamer.
  

Wat ouderen betreft, is de balans scheef. Er is sprake van zowel onder- als overdiagnostiek. Hier ligt een belangrijke taak voor de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU). Want schrijnend is dat er vooral meer aandacht komt voor overbehandeling en overdiagnostiek , zoals blijkt uit het recent gepubliceerde rapport ‘Niet alles wat kan, hoeft’ van de KNMG. De andere kant, onderbehandeling, wordt vergeten. Dat geldt niet alleen voor de behandeling van kanker en pijn. De prevalentie van delier, decubitus en ondervoeding is nog altijd veel hoger dan nodig. Ondertussen worden we gesust met het keurmerk ‘Seniorvriendelijk ziekenhuis’. Het is een nieuw obligaat afvinklijstje, dat – sorry dokters – bij lange na niet voldoende is om de rottende geur van gerontofobie die onze maatschappij doordrenkt, te verbloemen.

* Rogers, SE. et al. (2015). Discrimination in Healthcare Settings is Associated with Disability in Older Adults: Health and Retirement Study, 2008-2012, Journal of General Internal Medicine. DOI: 10.1007/s11606-015-3233-6.

• Tweet