De dagen van de DSM-5 zijn geteld

Eindelijk is er een classificatie in de maak waarmee psychiaters en patiënten straks hopelijk beter uit de voeten kunnen dan met de DSM-5, het handboek voor de psychiatrie. De nieuwe concurrent heet HiTOP, de Hierarchical Taxonomy of Psychopathology.

Weg met psychiatrische hokjes
De DSM-5 is een op categorieën gebaseerd classificatiesysteem. Het psychiatrisch handboek is het resultaat van de uitkomsten die discussies tussen – voornamelijk Amerikaanse – experts hebben opgeleverd. HiTOP probeert recht te doen aan de werkelijkheid van psychiatrische patiënten en cliënten door radicaal met de DSM-categorieën te breken. Want psychische last past niet in precies afgebakende, categorische psychiatrische hokjes. En dat mensen op papier aan steeds meer aandoeningen lijden naarmate de classificatie van symptomen verfijnder wordt, is natuurlijk onzinnig.

Neurobiologie alléén vertelt geen verhaal
HiTOP is niet de eerste kritische reactie op de DSM-5. Het Amerikaanse National Institute of Mental Health besloot versie vijf van het psychiatrisch handboek al snel na verschijnen als onwetenschappelijk terzijde te leggen, en zet sindsdien een speurtocht in naar neurobiologische markers voor psychische stoornissen.
Dat is jammer. Er bestaan honderden, nee duizenden niet-specifieke genetische risicofactoren voor psychiatrische ziekten. Bovendien schieten we weinig op met een reductionistische kijk op het ontstaan en voortbestaan van psychiatrische problematieken waarin nauwelijks oog is voor symptomen en beloop, laat staan voor de maatschappelijke en culturele context waarin mensen leven en de betekenis die zijzelf geven aan hun klachten en problemen.
Dat moet beter kunnen.

Nieuw (1): dimensies
Eind maart dit jaar publiceerden 39 deels klinische onderzoekers, onder wie één Nederlander (hoogleraar psychiatrische epidemiologie Johan [Hans] Ormel van het UMCG), voor het eerst in het wetenschappelijke Journal of Abnormal Psychology over HiTOP, de Hierarchial Taxonomy of Psychopathology. Een systeem dat gebaseerd is op kwantitatief wetenschappelijk onderzoek en dat dimensies hanteert in plaats van harde grenzen: je hebt niet wel of niet een stoornis, maar je hebt (heel) weinig tot (heel) veel psychische last, en alles daar tussenin.

Nieuw (2): syndromen en spectra
Dit perspectief zorgt ervoor dat het niet langer nodig is naar één extra symptoom van het afvinklijstje te zoeken om iemand een diagnose te kunnen geven. Andersom voorkomt HiTOP dat iemand met klachten toch ‘gezond’ wordt verklaard, omdat zijn symptomen in aantal onvoldoende of in aard niet passend zijn bij een bepaalde classificatie. Daarnaast maakt de HiTOP-indeling in syndromen (clusters van symptomen), spectra (clusters van syndromen) en superspectra (clusters van spectra), korte metten met de nu vaak voorkomende comorbiditeit. Een ‘HiTOP-patiënt’ is niet langer een optelsom van DSM-classificaties, maar een mens met psychische last op een of meer verschillende vlakken en in verschillende hevigheid.
Tenslotte heeft HiTOP een plek voor de ‘restcategorie’ psychiatrische patiënten die nu als ‘anders gespecificeerd’/’niet gespecificeerd’ in het DSM-classificatiesysteem buiten de boot valt.

Persoonlijke psychiatrie
In Nederland maakt psychiater Jim van Os zich al jaren sterk voor het afschaffen van de ongeveer vierhonderd DSM-classificaties. In het recent verschenen ‘Innovatief leerboek persoonlijke psychiatrie’, waarvan hij een van de redacteuren is, worden de DSM-classificaties vervangen door vijftien brede syndromen. De ruim zestig auteurs die een bijdragen leverden aan dit boek, stellen het herstelvermogen van de patiënt voorop. Dat betekent dat (ook) wordt gekeken naar wat iemands kracht en mogelijkheden zijn. In de praktijk betekent dat veel minder protocollen, en veel meer persoonlijke aandacht.
Van Os is per 1 juni de naar New York vertrokken psychiater Rene Kahn opgevolgd als medisch manager van het UMC Utrecht Hersencentrum. Syndromen, herstelvermogen en persoonlijke psychiatrie – daar gaan we nog heel veel over horen.

• Tweet