De toekomst is helder - het mopperen voorbij

In de aanloop naar het D!SCURA-congres ‘De toekomst van de psychiatrie’ op vrijdag 21 november krijgen de keynote- sprekers de mogelijkheid om via een column alvast een tipje van de sluier op te lichten. Deze week dr. dr. Jaap van der Stel, die aan het einde van het ochtendprogramma zal optreden met zijn video-column 'Precisie-psychiatrie'.

Dat de resultaten van de psychische gezondheidszorg, voor zover daar gegevens over zijn, niet echt vooruit gaan is bekend. Wereldwijd zien we geen gunstige ontwikkelingen in epidemiologische kerncijfers, zoals de incidentie en prevalentie van psychische aandoeningen en de behandelduur. Stigmatisering, vanuit de omgeving of door de betrokkenen zelf, houdt mensen ervan af op tijd hulp te vragen, en het hindert hen een hulpprogramma te voltooien. Wachten op hulp – zo die überhaupt beschikbaar is – verergert meestal het probleem. De suïcidecijfers zijn schrikbarend en ernstige psychische problematiek bekort, net als bij kanker, de gemiddelde levensduur. 

Wat bij alle partijen, zoals verzekeraars, instellingen, beroepsbeoefenaren, cliëntenorganisaties en overheden, ontbreekt, is een glasheldere en coherente lijst gezamenlijk onderschreven doelen die erop gericht zijn het verschil te maken. Ze buitelen over elkaar heen en maken het elkaar moeilijk met structuurwijzigingen, protocollen, doelgroep discussies, holle definities over ‘herstel’, en bestoken elkaar met abstracte begrippen over transparantie, transitie en accountability. Corporate governance en branding houdt toezichthouders en bestuurders vaak meer bezig dan de inhoud van de zorg. Ik wil dat alle partijen zich committeren op enkele inhoudelijke doelen – uitgedrukt in maat en getal – die gaan over mensen en niet over voorzieningen. Vervolgens is er de vraag wat dat betekent voor het beleid om deze binnen een afgesproken termijn te realiseren. Kijk naar de Deltawerken hoe dat moet.

Is het realistisch ernaar te streven dat er over 10/20 jaar minder mensen met schizofrenie, autisme, depressie, verslaving of ADHD bijkomen of dat hun aandoening minder ernstig verloopt? Kan de behandelduur korter (voorkomen van chroniciteit), de stigmatisering verdwijnen, het aantal suïcides omlaag (liefst naar 0), en kunnen mede daardoor de kosten van de zorg omlaag? Je zou het niet zeggen als je de resultaten bekijkt, maar gelukkig ziet de toekomst er gunstig uit.

Wetenschappelijk gezien doen zich prachtige dingen voor. Het inzicht in de structuur en werking, en in het bijzonder de ontwikkeling van de hersenen gaat echt vooruit. De genetische achtergronden van psychische aandoeningen worden langzamerhand ontrafeld. Ze laten bijvoorbeeld zien dat schizofrenie niet één maar wellicht acht aandoeningen betreft. Maar ook dat genetische risico’s het halve verhaal vormen. De invloed vanuit de omgeving is net zo belangrijk – dit bepaalt hoe genen tot expressie komen en of risico’s realiteit worden. Hersenen zijn – afhankelijk van de ontwikkelingsfase – plastisch. Mede daardoor kunnen we bijvoorbeeld optimistisch zijn over de kansen om straks, met lichte interventies, soms alleen door oefeningen met de ouders, bij baby’s, bij wie zich autisme lijkt aan te dienen, het beloop positief te beïnvloeden. Zelfs preventie van psychische aandoeningen ligt in het verschiet, domweg door beschikbare kennis toe te passen.

Ik stel voor de inhoud van de zorg radicaal centraal te stellen, en het gedoe er omheen afhankelijk te maken van de vraag of en hoe het aantoonbaar bijdraagt aan het bereiken van inhoudelijke doelen. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar we staan hier nog ver van af. Daarom hoop ik dat er ook vanuit de samenleving initiatieven komen om deze toekomst te realiseren. De toekomst is helder, maar de mist trekt niet vanzelf op.

• Tweet