Ook een goede dokter maakt fouten

In het kader van mijn bundel ‘Captains of Medicine’ , waarvoor journaliste Lynette Wijgergangs en ik twaalf toonaangevende dokters interviewden, hebben we ook Johan Lange, chirurg te Rotterdam geïnterviewd.

27 jaar na mijn afstuderen als arts maakte hij me iets duidelijk, waarvan ik me al die tijd niet zo bewust geweest was: in zijn studie tot arts verinnerlijkt de student het bewustzijn dat als hij of zij erg zijn best doet, hij geen fouten hoeft te maken. En voor veel studenten zal het afleggen van de eed een bekrachtiging zijn van dit voornemen.

Dit gegeven, en tegelijk de onmogelijke illusie ervan werden me duidelijk toen Lange dit beschreef. Is dat niet alsof een student wiskunde denkt dat hij nooit meer een rekenfout zal maken? Je kunt je wel voorstellen hoe dat werkt: je neemt je voor enorm je best te doen en je beroep gewetensvol uit te voeren, je gelooft en denkt dat je dan geen (grote) fouten zult maken, en er komt een dag dat je een fout hebt gemaakt, die niet meer onder de categorie kleine fouten valt. De illusie van de gewetensvolle en onfeilbare dokter valt aan duigen.

Lange vertelde ook welke de drie meest voorkomende foutenbronnen zijn. Ten eerste : iets vergeten (niets menselijker dan dat). Ten tweede vermoeidheid, en ten derde persoonlijke problemen.

Niet alleen heel menselijk, maar stuk voor stuk ook zaken die net zo goed bij de wat oudere (en dus meer ervaren) arts kunnen voorkomen als bij een jongere, en erg geconcentreerde arts. Dus ook de illusie dat met de groeiende ervaring het aantal fouten afneemt, kan doorgeprikt worden.

Beide voorbeelden maken duidelijk dat het niet reëel is in complexe situaties veilige zorg van de individuele dokter te verwachten. Ook een ervaren dokter vergeet zaken, en maakt dus fouten. Hij vergeet zelfs zaken waar hij alle voorgaande keren wel aan dacht.

Is dat iets om somber van te worden? Dat is niet mijn bedoeling. Wel denk ik dat het tijd wordt te beseffen dat het niet zo is dat een goede dokter geen fouten maakt. En ook dat een van de opgaven van teamwork is het voorkomen van (grote) fouten.

Om dat laatste te bereiken is nodig wat Johan Lange noemde een ‘spanningsloze horizontale samenwerking’, tussen alle betrokkenen. Dat is niet zo gemakkelijk als het lijkt: de jongere minder ervaren arts moet een meer ervaren collega kunnen en durven wijzen op iets wat bedenkelijk is. Ook de verpleegkundige moet zijn/haar vinger op mogen steken, en ook de waarnemingen van de coassistent zijn relevant.

Dat is echt omdenken in vergelijk tot de tijd dat ik mijn coschappen deed in de jaren tachtig. En dat omdenken is nodig om de zorg veiliger te maken. Niet met als illusoir doel de gezondheidszorg ‘foutenloos’ te maken, wel om grote fouten zoveel mogelijk te voorkomen, om gemaakte fouten zoveel mogelijk te herstellen en goed te bespreken met alle betrokkenen, en om te leren van fouten.

Paul Wormer

• Tweet