The Immortal Life of Henrietta Lacks*

Als medisch student en later als praktiserend arts kwam ik nogal eens de naam HeLa cellijn tegen en daarbij heb ik me eerlijk gezegd nooit afgevraagd waar deze in het laboratorium gekweekte cellen vandaan komen.

In het boek “The Immortal Life of Henrietta Lacks” wordt de geschiedenis van de HeLa cel beschreven. Henrietta Lacks was een jonge Afro-Amerikaanse vrouw, moeder van 5 kinderen. Zij ontdekte bij zichzelf een pijnlijke “lump” diep in haar vagina. Het bleek na gynaecologisch onderzoek, in het John Hopkins Hospital, om een cervix carcinoom te gaan. Mogelijk geïnduceerd door penetratie van humaan papilloma virus (HPV 18) in de cervix cellen. Door George Otto Gey, hoofd van het weefselkweek laboratorium van hetzelfde ziekenhuis, werd vervolgens van een biopt van deze tumor, genomen in februari 1951, de HeLa (Henrietta Lacks) cellijn gekweekt. Het werd een onsterflijke cellijn. Voor het eerst in de geschiedenis werden menselijke cellen gekweekt die in leven bleven. Gey deelde deze cellen, informatie over zijn werkwijze en de door hem gebruikte materialen vrijelijk uit aan wetenschappers die erover wilden beschikken voor wetenschappelijk onderzoek. Uiteindelijk zijn en worden deze cellen over de hele wereld voor onderzoek gebruikt. In die tijd was het nog niet noodzakelijk of gebruikelijk een patiënt, of zijn of haar familie, te informeren over wat men deed met menselijk materiaal verkregen bijvoorbeeld door of tijdens chirurgische procedures. Later heeft het Supreme Court of California bepaald dat dergelijk materiaal niet meer het eigendom is van de patiënt en dat dit materiaal gecommercialiseerd mag worden. Helaas is Henrietta nog in 1951, op 31 jarige leeftijd, kort na het nemen van het bovengenoemde biopt, aan de gevolgen van deze agressieve tumor overleden.

HeLa cellen zijn inmiddels voor diverse onderzoeken gebruikt. Salk gebruikte de cellen al in de vijftiger jaren voor zijn onderzoek met polio vaccin, later werden ze o.a. gebruikt voor onderzoek bij kanker, Aids, effecten op bestralingen, giftige stoffen, gen mapping etc**. Volgens Rebecca Skloot zijn er al meer dan 60.000 wetenschappelijke artikelen verschenen over research gedaan op HeLa cellen.

In dit boek komen niet alleen technische zaken met betrekking tot de HeLa cellen aan de orde. Er wordt vooral veel aandacht besteed aan Henrietta, haar familie en aan de tijd waarin zij leefde. Het was de tijd dat er in de Amerikaanse maatschappij nog een groot onderscheid werd gemaakt tussen blanken en zwarten. Al met al een zeer interessant boek, met veel stof tot overdenking. Een ieder die het leest kan zich bv. afvragen hoe hij of zij zelf, als kind van Henrietta, zou hebben gereageerd op het bekend worden van het feit dat cellen van hun moeder blijven voortbestaan en onderdeel vormen van een industrie waarin zeer veel geld omgaat, terwijl zij zelf altijd arm zijn geweest en zich zelfs geen ziektekosten verzekering konden permitteren. Daarbij werden ook de kinderen van Henrietta zeer vaak betrokken in medisch onderzoek. Citaat: Deborah, één van haar dochters: “Everybody in the world got her cells, only thing we got of our mother is just them records and her Bible”.

In het bijgevoegde Vraag en Antwoord artikel uit het NTvG valt m.i., hoewel ik geen jurist ben, duidelijk te lezen dat er in Nederland anders gedacht wordt over het eigendomsrecht van tijdens chirurgische operaties weggenomen weefsel. Mijn stelling luidt dan ook dat het nageslacht van Henrietta waarschijnlijk zeer goed de ziektekosten verzekering had kunnen betalen als de uitspraak van het Supreme Court of California gelijk zou zijn geweest aan de Nederlandse mening.

Hoewel Henrietta, voorafgaand aan de operatie, getekend heeft dat zij instemde met elke operatie en verdoving die door de artsen van het John Hopkins ziekenhuis noodzakelijk werden geacht***, dus met de professionele autonomie van de artsen, ben ik van mening dat zij, ook na het ondertekenen van deze verklaring, nog steeds de eigenares blijft van en zeggenschap houdt over haar eigen weefsel. Er is wat mij betreft geen twijfel aan de deskundigheid, inzet en integriteit van de betrokken artsen, niemand kon weten welke vlucht haar cervix carcinoomcellen zouden nemen, maar Henrietta tekende voor de professionele autonomie en niet voor de uiteindelijke vercommercialisering van haar weefsel. Ik neem aan dat hetzelfde geldt voor Gey, die al zijn werk eigenlijk gratis ter beschikking van derden stelde.

In het bijgevoegde Vraag en Antwoord artikel uit het NTvG valt m.i., hoewel ik geen jurist ben, duidelijk te lezen dat er in Nederland anders gedacht wordt over het eigendomsrecht van tijdens chirurgische operaties weggenomen weefsel. Mijn stelling luidt dan ook dat het nageslacht van Henrietta waarschijnlijk zeer goed de ziektekosten verzekering had kunnen betalen als de uitspraak van het Supreme Court of California gelijk zou zijn geweest aan de Nederlandse mening.

* Rebecca Skloot, “The immortal life of Henrietta Lacks”.
   Broadway Paperbacks 2011. ISBN 978-1-4000-5218-9. eISBN 978-0-307-58938-5

** Een aantal gegevens, waaronder onderstaande foto, zijn afkomstig van Wikipedia.

*** I hereby give consent to the staff of the John Hopkins Hospital to perform any operative procedures and under any anaesthetic either local or general that they may deem necessary in the proper surgical care and treatment of:---------

 
HeLa cells stained with Hoechst 33258

• Tweet