Behandeldwang maakt plaats
voor informatiedwang

“Gedwongen behandeling van welke patiënt dan ook is niet meer van deze tijd”

Zo, die staat. Voorwaar een prikkelend thema. Vooral dat ‘van welke patiënt dan ook’ maakt het spannend. Op het eerste gezicht een simpele weergave van de tijdgeest, maar na twee tellen doordenken heel wat tegenstrijdiger. Kan behandeling inderdaad áltijd vrijwillig zijn? De huidige Wet bijzondere opneming in psychiatrische ziekenhuizen (Bopz) stelt nu nog de kaders. Maar de tijd staat niet stil en dus hebben onze volksvertegenwoordigers zich de afgelopen jaren stevig vastgebeten in de materie. Er moest modernere wetgeving komen: voor verstandelijk gehandicapten, voor psychogeriatrische patiënten, voor de Ggz en voor de forensische psychiatrie. En deze nieuwe wetgeving gaat – heel eigentijds – uit van het principe ‘Geen dwang, tenzij’.

Het ene wetgevingstraject verloopt vlotter dan het andere. Want het ene onderwerp ligt nu eenmaal gevoeliger dan het andere. Of is gewoon complexer. Ik verwijs naar de regelmatig oplaaiende TBS-discussie. Het eerste wetsvoorstel Zorg en Dwang (Wzd) werd in 2009 ingediend en ging ‘al’ in september 2013 door de Tweede Kamer. Vorige week, om precies te zijn op dinsdagmiddag 23 januari 2018, stemde ook de Eerste Kamer ermee in. Veel vaak langdurig opgenomen patiënten en cliënten vonden hun rechten en plichten in die jarenlange tussentijd terug in de voor ieders gevoel verouderde, ingewikkelde Bopz. Het veld wachtte. Vanaf de inwerkingtreding van de nieuwe wetten is straks vrijwilligheid de regel en dwang de uitzondering - een uitzondering die zo lang mogelijk dient te worden uitgesteld. Door goede voorlichting, samen beslissen, een stappenplan voor de zorgverlener, een externe Wzd-arts en technologische hulpmiddelen (bijvoorbeeld voor ambulante begeleiding).

Goede informatievoorziening, het gezamenlijk tot een passende behandeling komen en het daarbij inzetten van technologie die de autonomie van de patiënt/cliënt verruimt: prima! Maar daar zit direct óók de uitdaging: hoe goed begrijpt iemand met een psychose, depressie, verstandelijke beperking of dementie de geboden informatie? Wat moet je als behandelaar of zorgverlener aan talenten bij jezelf aanboren om (nog) actiever en effectiever informatie te delen, behandelopties begrijpelijker uit te leggen? Hoe weet je zeker dat gezamenlijke besluitvorming inderdaad gezámenlijke besluitvorming is? Eigenlijk wilde ik achter die vorige zin niet één, maar DRIE vraagtekens plaatsen. Want het zal veel inspanningen vergen om vrijwillige behandeling in de praktijk waar te maken.

Om deze laatste stelling te ondersteunen, trek ik de vergelijking met de reguliere ziekenhuiszorg. Zijn dáár alle behandelingen vrijwillig? Je zou denken van wel. Maar nee! Alles valt of staat bij goede informatie en bij voldoende tijd en talent van de zorgverlener om die met de patiënt te delen. Hoe vaak heeft een arts niet precies een behandeltraject in zijn hoofd en knikt de patiënt een paar keer braaf ja en amen, zonder werkelijk te beseffen wat de gevolgen en alternatieven zijn? Hoe vaak word je als kankerpatiënt zonder uitzicht op genezing niet toch eindeloos doorbehandeld terwijl je zelf misschien eerder voor goede palliatieve zorg zou kiezen – als je arts je daarop gewezen had? Alleen maximale informatie-inspanningen kunnen tot ware gezamenlijke keuzes leiden, binnen en buiten de reikwijdte van de wet Zorg en Dwang. Informeren is een kunst. Een kunst die véél tijd vergt.

• Tweet