Stille Willies

Als een bestuurder van een zorginstelling de kantjes eraf loopt, mag je hopen dat de Raad van Toezicht ingrijpt. Niet alleen bij misstanden – als de urine bij verpleeghuisbewoners langs de enkels loopt, bijvoorbeeld – maar ook als die bestuurder een zesje scoort. 

Toch gebeurt dat lang niet altijd, zo blijkt uit een enquête naar de dynamiek in de bestuurskamer van het Platform Innovatie in Toezicht (PIT) onder 130 commissarissen en toezichthouders. ‘Toezichthouder durft mond geregeld niet open te doen’, kopte Skipr. Het bleek echt zo te zijn: een kwart van de toezichthouders heeft moeite om het functioneren of disfunctioneren van een bestuurder ter discussie te stellen. 

Je zou denken dat het juist de rol is van een toezichthouder om het bestuur scherp te houden. Mijn rij-instructeur zei vroeger dat je ‘ontspannen, maar alert’ achter het stuur moet zitten. Het is onnodig om iedere seconde van de autorit te denken dat je een potentieel dodelijk wapen met een gewicht van duizend kilo met 120 kilometer per uur over de snelweg dirigeert. Maar je kunt niet even je ogen dichtdoen. Dat weet iedereen. 

Terug naar die enquête. Volgens onderzoeker Ellen van OIde Bijvank is de kwaliteit van het toezicht de afgelopen tien jaar sterk vooruit gegaan, ‘zeker als het om de harde, formele kant van de zaak gaat’, vertelde ze op de website Skipr. ‘Maar het grootste probleem zit bij de zachte kant van het toezichthouden en dan met name in de groepsdynamica. Als mensen iets niet durven te zeggen of het gevoel hebben geen ruimte van de voorzitter te krijgen, dan kun je zoveel formele regels opstellen als je wilt.’

De vereniging van toezichthouders NVTZ heeft een beroepsprofiel van de toezichthouder opgesteld. Daarin staat dat deze waakhond een ‘onafhankelijke en moedige houding’ zou moeten hebben. De NTVZ waarschuwt nadrukkelijk voor risicomijdend gedrag: ‘Dit brengt het gevaar met zich mee dat het gedragen volgens de regels belangrijker is dan het handelen naar verantwoordelijkheid. Goed toezicht vraagt namelijk om keuzes te maken, stelling te nemen en ergens voor te staan.’

Stelling nemen en knopen doorhakken is gemakkelijk als er echte misstanden zijn. Dan staan alle neuzen in de Raad van Toezicht onmiddellijk dezelfde kant op, om het maar even in ouwejongenskrentenbroodtaal te zeggen. Toezichthouders en commissarissen worden namelijk steeds vaker persoonlijk aansprakelijk gesteld bij faillissement of wanbeleid. Je zou wel gek zijn om dan achterover te gaan leunen. Nergens een Stille Willie te bekennen als er imagoschade dreigt. ‘Maar wat als een bestuurder een zes scoort?’, vraagt Olde Bijvank zich af. ‘Past dat nog bij een omgeving die sterk in verandering is?’

Het antwoord is natuurlijk ‘nee’. Een zesjescultuur in stand houden is nooit nastrevenswaardig, al helemaal niet bij een beroepsgroep die het nodig vindt het eigen honorarium riant te verhogen. Gek hè, dat durven ze dan weer wel.

U kunt Aliëtte Jonkers op twitter volgen via @Aliettejonkers

• Tweet