Ervaringsdeskundigheid: géén vak apart

Ruim vier op de tien Nederlanders tussen 18 en 64 jaar heeft of krijgt in zijn leven een psychische aandoening. De meesten van ons herstellen er weer van, of leren ermee leven. Dat betekent dat heel veel mensen ervaringsdeskundigheid met zich meedragen. Toch houden ze die kennis meestal voor zichzelf. Uit schaamte? Uit angst dat ze niet meer voor vol worden aangezien?

Voor hulpverleners in de ggz (en trouwens ook daarbuiten) gold lange tijd de regel dat ze afstand móésten houden van hun cliënten. Dat was professioneel. Het waren – en zijn nog vaak – ervaringsdeskundigen die wel over hun achtergrond spreken; om hulpverleners een extra perspectief te geven en, vooral, om cliënten te helpen. Deze ervaringsdeskundigen zijn vaak ‘herstelde cliënten’: mensen die een kwartiertje spreektijd krijgen tijdens een dag bomvol ‘experts’. De variant op ‘is er wel een vrouw bij?’ en ‘is er wel een allochtoon bij?’, is ‘is er wel een ervaringsdeskundige bij?’ Er wordt beleefd geluisterd naar het cliëntperspectief, en daarna gaat iedereen weer back to business. Maar dat is aan het veranderen.

De nieuwe ervaringsdeskundige heeft een opleiding gevolgd, en is geen ervaringsdeskundige as such, maar een ervaringsdeskundige hulpverlener. Anders gezegd: niet het delen van persoonlijke ervaringen staat voorop, maar het inzetten van ervaringskennis bij het helpen van anderen. Aan de Hogeschool van Windesheim is het mogelijk de afstudeerrichting ervaringsdeskundigheid te volgen, bedoeld voor studenten die zelf hebben geworsteld met armoede, verslaving, geweld, verwaarlozing of misbruik.

Lector en ervaringsdeskundige Alie Weerman, die cum laude promoveerde op het onderwerp ‘ervaringsdeskundige zorg- en dienstverleners’, ziet ervaringsdeskundigheid als een complementaire deskundigheid binnen reguliere opleidingen, de zorg en de sociale sector. En dus niet als een vak apart. In het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken (zomer 2017) zegt Weerman: ‘Een apart beroep kan ertoe leiden dat ervaringsdeskundigheid van (andere) professionals als social workers en sociaal-psychiatrisch hulpverleners onbesproken en onbenut blijft, terwijl onderzoek uitwijst dat een groot deel van hen zelf ervaring met psychisch lijden heeft.’

Dankzij studenten die afstuderen op de specialisatie ervaringsdeskundigheid, komen er begeleiders, sociaal werkers en hulpverleners met een hele grote plus de hulpverlening binnen. Professionals, die ook als zodanig erkenning krijgen. Helaas heeft zo’n nieuw type hulpverlener ook potentieel negatieve kanten. De keerzijde van herkenning en steun kan een gevoel van schaamte en falen bij cliënten zijn, omdat zijzelf blijkbaar (nog?) niet zo sterk in hun schoenen staan. Een ander risico is een té geslaagde integratie van ervaringsdeskundige hulpverleners in het op oude leest geschoeide systeem, waardoor er op den duur opnieuw een grote afstand kan ontstaan tussen hulpverlener en cliënt.

Weerman vindt daarom dat er een kritische cliëntenbeweging moet blijven buiten het reguliere hulpverleningscircuit, voor de nodige correctie en tegenspraak. Daar heeft ze vast helemaal gelijk in, maar voorlopig lijken ervaringsdeskundige hulpverleners me vooral een zegen voor hun cliënten. 

• Tweet