Kracht in plaats van macht!

Verantwoordelijke autonomie vraagt ontwikkeling van leiderschapscompetenties.

De wereld van de zorg is snel aan het veranderen. In een groot aantal ziekenhuizen ging de afgelopen jaren veel aandacht uit naar wijziging van structuur en inrichting van de organisatie. Daarbij veroorzaakt het werken in RVE’s en het zekeren van de kwaliteit van zorg een nieuwe en uitdagende dynamiek.

De overheid laat er geen misverstand over bestaan dat de stijging van de kosten in de zorg beteugeld moet worden. Daarmee lijken voor ziekenhuizen de belangrijkste strategische thema’s voor de nabije toekomst van financiële en operationele aard te zijn. Spreiding en concentratie van het zorgaanbod zullen bij toenemende druk van marktwerking enorm veel aandacht vragen.

Deze ontwikkelingen staan niet op zich. Uit de vorig jaar door IBM gepubliceerde bevindingen van een enquête onder meer dan 1500 eindverantwoordelijke bestuurders uit 60 landen blijkt dat toenemende complexiteit hun belangrijkste zorg is en dat veel grote organisaties niet zijn toegerust om deze het hoofd te bieden (http://www-935.ibm.com/services).

Hoe kan de medisch specialist in zo’n turbulente omgeving de professionele passie bewaren? Hoe kunnen dokters een sleutelrol blijven spelen in de continue verbetering en innovatie van het zorgaanbod? En wat is daar voor nodig?

Als er echt wantrouwen bestaat tussen bestuurders en medisch specialisten, zoals onlangs bericht in Medisch Contact en Zorgvisie, dan heeft alle aandacht van de laatste jaren voor verandering van structuur en werkwijze kennelijk niet geleid tot betere samenwerking of grotere samenhang in het ziekenhuis. Toch is die dringend noodzakelijk om toenemende complexiteit het hoofd te kunnen bieden.

Een goede samenwerking vraagt om te beginnen wederzijds vertrouwen. Maar ook respect voor elkaars competenties. De mogelijkheid om deze voortdurend te blijven ontwikkelen. En om de vaardigheid en de vrijheid om creatief te onderhandelen over kosten en baten van het primair proces, het verlenen van excellente patiëntenzorg.

Goede bestuurders en managers in de zorg moeten - net als medisch specialisten - veel affiniteit met het primaire proces hebben. Dat proces kennen en het centraal stellen. Ze moeten passie uitstralen - passie levert verbeeldingskracht op die tot innovaties leidt. Maar ook moeten zij echte verbinding weten te leggen met anderen. Verbinding leidt tot betere samenwerking en tot denken vanuit het perspectief van de patiënt.

De toekomst in de zorg is aan allen die weten te inspireren - in welke rol ook. Aan hen die zelf het goede voorbeeld geven bij het tot leven brengen van de visie van de organisatie. Voor hen is goede samenwerking vanzelfsprekend.
In hun denken heeft professionele autonomie plaats gemaakt voor professionele verantwoordelijkheid. Je zou ook kunnen zeggen: voor verantwoordelijke autonomie. Die blijkt uit teamwork én coöperatief individualisme. Ze werken vanuit hun kracht, niet op grond van macht.

Het is opvallend dat deze thema’s vaak ontbreken bij de strategische prioriteiten. Misschien komt dat omdat het hier gaat om wat nogal eens zachte onderwerpen worden genoemd. Om kwesties die meer samenhangen met de cultuur dan met de structuur van de organisatie.
Maar zonder gedragsverandering en aanpassing van de cultuur zal het in de steeds complexere zorg niet goed komen. De uitdagingen in de zorg vragen om een nieuwe invulling van de relaties tussen bestuurders, managers en medisch specialisten. Om een nieuw type leiderschap. Om nieuwe competenties en gericht werken aan een cultuur van innovatie.

In de praktijk van ons werk zien wij dat medisch specialisten die de ontwikkeling van hun leiderschapscompetenties ter hand nemen, daarmee ook direct invloed kunnen uitoefenen op de cultuur in hun organisatie. Nauw verbonden met het primair proces verlaten zij gebaande wegen en brengen proactief het ideaal van naadloos geïntegreerde zorg een stap dichterbij.
Onze ervaring is dat dokters die hun leiderschapscompetenties ontwikkelen, tegelijk ook werken aan drie factoren die hun persoonlijke motivatie beïnvloeden: verantwoordelijke autonomie, meesterschap en zingeving - en leiderschap brengt die drie bij elkaar.

Verantwoordelijke autonomie is niet vrijheid, blijheid, maar én constructief samenwerken én regie kunnen voeren over het eigen leven. De meeste medisch specialisten willen best samenwerken. Maar ze willen ook invloed uit kunnen oefenen op de gang van zaken in het ziekenhuis en ze willen zich daarin gerespecteerd weten. “Meesterschap” is de mogelijkheid om steeds beter te worden in iets wat er echt toe doet. Met andere woorden: de gelegenheid om te groeien in competenties. Niet alleen de medisch-inhoudelijke, maar ook die welke nodig zijn om effectiever samen te werken. En zingeving vloeit voort uit de kans om te doen wat we doen in het belang van iets dat we ervaren als groter dan wijzelf - excellente zorg bijvoorbeeld.

In de praktijk van alledag lijkt de toenemende druk op de medisch specialist steeds meer tot vervreemding en demotivatie te leiden. Natuurlijk staat niet ter discussie dat ziekenhuizen alle aandacht moeten geven aan én deugdelijk financieel management én voortreffelijk operationeel management én een focus op patiëntgerichte zorg. Natuurlijk zijn duidelijke en onderscheidende keuzes nodig ten aanzien van het zorgaanbod. Maar laten we de passie van de medisch specialist niet vergeten.

Ons advies aan iedere medisch specialist die in deze turbulente zorgwereld optimaal wil (blijven) functioneren? Die zich aangesproken voelt door de idee van verantwoordelijke autonomie?
Maak keuzes. Houd het simpel. Sluit de rijen, werk samen. En ontwikkel uw leiderschapscompetenties.

• Tweet