"De kracht van dialoog!"

Het voeren van een dialoog maakt organisaties effectiever. Er wordt beter naar elkaar geluisterd, argumenten worden meer doordacht en de kwaliteit van de besluitvorming stijgt.

Binnen organisaties wordt heel wat afgepraat. Helaas is een hoog percentage van die gesprekken onvoldoende effectief, in de zorg niet minder dan elders. De belangrijkste oorzaak daarvan is dat iedereen haast meent te hebben, weinig tijd en nog minder aandacht neemt voor de ander en meer wacht op de gelegenheid om het eigen stokpaardje naar voren te brengen dan om werkelijk naar de ander te luisteren. Mensen zijn er ijzersterk in om langs elkaar heen te praten, zonder dat iemand zich daaraan stoort. Als je zelf maar lekker je punt kunt maken.

Bijna elk gesprek en elke vergadering wordt gevoerd in termen van discussie en debat. De deelnemers vinden dat het gesprek geslaagd is als zij hun gelijk hebben gehaald, hun ego hebben gestreeld en punten hebben gescoord. Niet als ze de tijd hebben genomen om de ander daadwerkelijk te begrijpen. Dat is voor softies.

Natuurlijk is een debat ook nuttig. Een goed debat schept helderheid, zoals bij de keuzes tussen de kandidaat-lijsttrekkers van PvdA, CDA en GroenLinks. Deelnemers nemen stelling, waardoor kiezers houvast krijgen voor hun te maken keuze.

Maar het is uit de hand gelopen. Alles is debat geworden. In de Tweede Kamer, bij Pauw & Witteman en bij De Wereld Draait Door gaat het bijna alleen nog maar om wie de beste oneliners heeft. De kern van de zaak, de diepere inhoud, wordt al snel te complex gevonden en verdwijnt onterecht naar de achtergrond. Gezichtspunten die niet overeenkomen met de eigen mening worden weggelaten en twijfels worden verdoezeld. De mening van de ander is per definitie minderwaardig aan de eigen mening. Wat te ingewikkeld is, gaat naar het afvoerputje.

Dat is nadelig voor de kwaliteit van besluitvorming. In een wereld van toenemende complexiteit werkt dialoog veel beter dan debat. Er is meer ruimte voor nuance, twijfel, zoeken, onzekerheid. De uitwisseling van standpunten of argumenten is hier slechts het begin van het gesprek. Standpunten dienen in de dialoog om de onderliggende aannames, veronderstellingen en waarden te expliciteren.

Dialoog is een samensmelting van de Griekse woorden ‘dia’ (door) en ‘logos’ (woord, reden, verklaring). Dialoog in zijn oorspronkelijke betekenis is dus een stroom van woorden en betekenissen, die door de deelnemers heen voert. Er ontstaat een eenheid in de groep, waarin deelnemers gezamenlijk hun veronderstellingen en aannames onderzoeken. Ze reflecteren samen op wat voor hen van waarde is.

Een dialoog is geen sequentie van monologen, maar een stroom van betekenissen die door de groep heen stroomt. Er is niet één juist antwoord, maar een gezamenlijke zoektocht naar beter begrip. Na een dialoog ben je samen wijzer dan je elk voor zich aan het begin was.

De grondlegger van de dialoog is de Griekse filosoof Socrates (469 – 399 vChr). Van hem komt de uitspraak: “Het onbewuste leven is het niet waard om geleefd te worden”. Socrates sprak onbekenden op straat aan over ethische en politieke kwesties om hen uit te nodigen tot zelfreflectie. Hij zaagde hen door om hen te dwingen zichzelf en hun eigen ideeën zorgvuldig onder de loep te nemen.

In een dialoog met anderen word je uitgenodigd om je eigen aannames te heroverwegen en krijg je inzicht en begrip voor hoe anderen in een bepaalde kwestie staan. Twijfels en onzekerheden zijn niet alleen toegestaan in de dialoog, maar worden van harte aangemoedigd.

Zeker voor topmanagers zijn dit allebei schaarse goederen. Je wordt niet geacht twijfels te hebben. Evenmin wordt onzekerheid op prijs gesteld als je aan de top van een organisatie staat, terwijl het bovenmenselijk is altijd alles zeker te weten. Het kan heel opluchtend zijn om in een gezelschap openlijk te zeggen dat je het ook niet weet.

Tijd en aandacht zijn de sleutelwoorden van dialoog. Dat zijn moeilijke woorden in de 21ste eeuw, waarin de waan van de dag regeert. Vertraging en reflectie lopen uit de pas met de huidige consument die alles wil en wel nu, daarin opgejaagd door Facebook en Twitter waarin een responstijd van tien minuten al lang is.

Ook binnen ziekenhuizen en zorginstellingen regeert de haast. Managers worden geacht snel besluiten te nemen. De agenda zit van de vroege ochtend tot de late middag (of langer) dichtgeplamuurd met overleg en bilateraaltjes. Tussendoor piepen smartphone en Blackberry om aandacht. Wie heeft of neemt er nog een halve dag de tijd om na te denken over wat werkelijk belangrijk is?

Toch zijn er ook trends die tegen de verhaasting ingaan, bijvoorbeeld de hele Slow-beweging: Slow Food, Slow Management en Slow Journalism. Net zoals Slow Food zich richt op de optimale smaak in plaats van efficiënte productie, richt dialoog zich op Slow Thinking: minder snel, maar wel effectiever.

Een dialoog staat of valt met de moed van de deelnemers om persoonlijk te zijn. Een dialoog vereist een zorgvuldig evenwicht tussen halen en brengen. Pas wie bereid is om zichzelf in te brengen, kan ook halen in het gesprek. In de praktijk blijkt vaak dat als een paar mensen de moed hebben om werkelijk zichzelf te laten zien, anderen dat overnemen en er een diepgang in het gesprek ontstaat die de meeste deelnemers als zeer ongebruikelijk ervaren.

Luisteren is in een dialoog nog belangrijker dan praten. Luisteren is een onderschatte en uit de gratie geraakte kwaliteit. Het gaat veel verder dan alleen maar horen wat er gezegd wordt, maar gaat ook over bewustzijn van je eigen gedachten, het waarnemen van lichaamstaal en het horen van wat er niet gezegd wordt. Het gaat niet alleen om de inhoud van de gesproken woorden, maar ook om de toon waarop ze worden gezegd en de lichaamstaal die erbij hoort. Soms ligt er een wereld verborgen onder bepaalde woorden en moet je heel goed luisteren naar de verborgen boodschap. Wat betekent het als iemand met zijn vingers op tafel trommelt, uit het raam kijkt, voorovergebogen zit, fronst?

Om goed te kunnen luisteren is een open houding nodig. Je moet bereid zijn oordelen op te schorten en conclusies uit te stellen. Oordelen en conclusies verkleinen de ruimte van de dialoog; ze grenzen de openheid af waarin ontwikkelingen zich kunnen ontvouwen. Ook is het de kunst om weerstand tegen uitspraken van anderen wel toe te laten maar er niet onmiddellijk aan toe te geven. Weerstand is een interessant signaal dat er iets bij je geraakt wordt, dat een vruchtbare voedingsbodem biedt voor nader onderzoek. Door de eigen emotionele reactie te onderzoeken, kan er dieper inzicht worden verworven.

Dialoog is veel beter geschikt dan debat of discussie om de complexe uitdagingen van de huidige tijd aan te gaan. Voor veruit de meeste onderwerpen ontbreekt het ons niet aan kennis. Dialoog is zeer effectief om de kennis die in elk der deelnemers huist op tafel te brengen. Door tijd en aandacht te nemen, te luisteren en samen door te denken komen ongedachte perspectieven aan de oppervlakte. Als mensen bereid zijn hun ego tijdelijk te parkeren, kan er veel meer creativiteit worden losgemaakt. Dialoog werkt.

Twan van de Kerkhof is directeur en oprichter van The European Leadership Platform, een platform voor dialoog over leiderschap. Zie www.elplatform.com .

• Tweet