Maak gebruik van je gevoel

Om de veiligheid van de patiëntenzorg te verhogen is het nodig dat de communicatie tussen de patiënt en zijn arts wordt verbeterd. Dat weet iedereen. Er wordt daarom tegenwoordig aan dit aspect in de opleiding tot arts meer aandacht besteed. Jan Swinkels, hoogleraar psychiatrie in Amsterdam, heeft er ooit eens over gezegd (persoonlijke mededeling): ‘de bejegening is voor de geneeskunde altijd al de meest wezenlijke factor geweest, want als je als persoon een rotzak bent dan is het niet mogelijk om patiënten goed te behandelen’. En verder ‘als iemand een klootzakkerige mentaliteit heeft, hoeven wij hem niet als dokter’.

In de dagelijkse praktijk blijkt het aan fatsoen en respect, zorgvuldige communicatie, voldoende informatie, en een goede bejegening nogal eens te ontbreken. Men mag tegenwoordig van een dokter verwachten dat hij op een begrijpelijke manier uitlegt wat er aan de hand is en wat hij wil gaan doen. Helaas heeft nog niet iedere dokter van deze inzichten kennis genomen en is niet iedereen ervan doordrongen dat een van de belangrijkste elementen van de behandeling de therapeutische relatie is. Er gaat in dit opzicht nog het nodige mis. Ivan Wolffers schreef laatst niet voor niets over het grote belang van empathie in de arts-patiëntrelatie.

Over de kunst van het bejegenen van haar patiënten schreef Minke Douwesz (pseudoniem voor psychiater Greet Kuipers) in haar roman Strikt (zeer aanbevolen). In de behandeling van psychotische patiënt Berend-Jan is het aspect van de bejegening uiteraard steeds van belang, maar vaak heikel. De psychiater en de sociaal-psychiatrische verpleegkundige laveren voortdurend langs de randen van klachten van de patiënt en zijn moeder. Zo dreigt de moeder met een klacht tegen de psychiater ‘vanwege nalatigheid’ nadat haar zoon in de crisisdienst wegens agressief gedrag werd opgenomen. Die opname lijkt terecht, maar de moeder is van mening dat problemen met moeilijke psychotische mensen opgelost moeten worden door tactvolle bejegening en niet met behulp van geneesmiddelen of (dwang)opnames. Ik weet uit ervaring hoe moeilijk het is, wanneer je lange uren maakt en moeilijke patiënten ziet in treurige omstandigheden, om geduldig en empathisch te blijven en op het juiste moment de goede woorden te zeggen, en de goede maatregelen te nemen waar de patiënt in kwestie en zijn omgeving het ook nog eens mee eens zijn. Dat vraag vaak om goed onderhandelen. Het is handig wanneer je aan het begin van die onderhandelingen over een diagnose beschikt, maar die is in de spoedeisende psychiatrie lang niet altijd voor handen.

‘”Maar het is toch zo,” beweerde de psychiater verhit, ”dat je in een paar seconden weet of iemand je aanstaat. Zodra je van alles gaat beredeneren, moet je je afvragen of je niet recht aan het praten bent wat krom is.”’

De ´diagnostische´ vaardigheid waarover deze psychiater het hier heeft, kan in de spoedeisende psychiatrie van groot nut zijn. Het is soms moeilijk de symptomen vast te stellen die naar de diagnose leiden, bijvoorbeeld als een patiënt weinig spraakzaam is, of een bewustzijnsstoornis heeft. Wanneer om een goede diagnose te kunnen stellen objectieve gegevens ontbreken, moet een arts zich ook durven verlaten op zijn/haar gevoel en intuïtie. Door de manier waarop een patiënt contact maakt, kan de psychiater het gevoel krijgen dat deze lijdt aan schizofrenie, maar het niet te kunnen ‘bewijzen’. De psychiater Rümke beschreef dit gevoel voor het eerst en betitelde dit het praecoxgevoel (schizofrenie werd vroeger dementia praecox genoemd). Hij beschouwde het als een belangrijk hulpmiddel bij het stellen van de diagnose en hechtte er grote waarde aan, maar tegenwoordig wordt het praecoxgevoel als diagnostisch instrument obsoleet gevonden. Toch doet een psychiater -en ook andere artsen- er verstandig aan zijn gevoel en intuïtie bij het stellen van de diagnose te betrekken. Dat kan de kwaliteit en dus ook de veiligheid van de zorg verbeteren.

• Tweet