Het woord dat de patiënt terugbrengt

Claude Levi-Strauss, de bekende Franse culturele antropoloog, beschreef het werk van de sjamaan. Hij is degene die woorden biedt die de brug vormen voor de geïsoleerde patiënt met vreemd gedrag zodat hij terug kan keren in de gemeenschap. Als ik daar college over geef kies ik geen diagnose uit een of andere exotische cultuur waar we niets van begrijpen, maar ik neem de ´overgang´ als voorbeeld.

Naast onregelmatige bloedingen, opvliegers en droger worden van de bekleding van de vagina zouden de volgende verschijnselen ook bij het ´menopauzesyndroom´ horen: congesties, meteorisme, obstipatie, dyspepsie, tachycardie, bloeddrukschommelingen, pseudo-angineuze verschijnselen, agressiviteit, depressie, psycholabiliteit, een eindeloze lijst. Maar ik stop hier anders is er geen ruimte voor de rest van de column. Artsen, maar gynaecologen in het bijzonder, discussieerden met elkaar in de vakliteratuur en kwamen bijeen in consensusbijeenkomsten om tot een gemeenschappelijk begrip te komen van het begrip overgangssyndroom. Inmiddels weten we dat behalve de opvliegers en de droge slijmvliezen die het bedrijven van de liefde wat moeilijker maken, alle genoemde verschijnselen vaker in de leeftijdscategorie 25 tot 35 voorkomen dan in de leeftijd 45 tot 55 jaar. Dat geldt zelfs voor de onregelmatige bloedingen. In landen zoals India heeft men nog nooit van de overgang gehoord. Het gaat daar goed met moeder.

Geleidelijk ontstond de consensus dat het overgangssyndroom ook in de westerse wereld eigenlijk niet bestaat, maar dat er tijdens het ouder worden wel enkele vervelende verschijnselen optreden. Het begrip ´overgang´ is echter ingeburgerd. Het bleek namelijk een onverwachte zegen voor de dokter, die een antwoord leek te hebben op de vraag, voor de vrouw, die nu eindelijk serieus werd genomen en een diagnose mee naar huis kreeg en voor de gezinsleden van de vrouw, die nu ook het soms wat moeilijk begrijpbare gedrag van moeder konden plaatsen. Precies wat Levi-Strauss schreef: het woord zorgt dat de patiënt weer begrepen (en dus normaal) wordt.

Het is één van de functies van de geneeskunde, hoewel het merendeel van de artsen ongetwijfeld zal opmerken dat hij of zij zich uitsluitend met evidence-based geneeskunde bezig houdt. Vergeet het maar. Er zit zoveel magie in het werk van de arts en het is misschien maar beter dat hij zich er niet van bewust is.

Wat gebeurt er echter als een belangengroep die discussie over diagnoses stimuleert en probeert te hijacken? Bij de overgang leidde het ertoe dat in de VS 60 procent en in Nederland 25 procent van de vrouwen in die leeftijd oestrogenen slikten, waarvan in 2002 bleek dat ze ongewenste risico´s voor veel vrouwen hadden. Slechts kort en in goed omschreven omstandigheden kwamen de oestrogenen vanaf dat moment nog in aanmerking voor gebruik. Helaas bleek inmiddels het begrip ´overgang´ niet meer weg te denken en oestrogeengebruik verminderde nauwelijks.

In hoeverre is de DSM5 een middel om diagnoses te verankeren om ze als gereedschap te gebruiken bij het terugbrengen van verdwaalde patiënten? Vanuit een dergelijk antropologisch perspectief, waarbij je buiten het gebeuren gaat staan en naar de sociale en culturele functie ervan kijkt, beoordeel je ook onmiddellijk de voorlichting over diagnoses zoals adhd, depressie heel anders. En de paraprofessionalisering van de gebruikers van de zorg ga je ook anders bekijken. Ook vraag je onmiddellijk af waarom bij een proces van het vastleggen van de taal waarin we geestelijk lijden beschrijven, de mensen waarom het allemaal gaat geen enkele rol hebben gespeeld. Is het misschien kolonisering van de geest van de patiënten geworden? Op geen andere manier halen we je terug uit isolement want anders wordt de rekening niet betaald.

• Tweet