Evenwicht

Vorige week was ik in de Antillen voor een nascholingscursus voor Antilliaanse huisartsen over chronische aandoeningen en lifestyleverandering. Het boeiendst bij zo´n bijeenkomst vind ik altijd de culturele verschillen. Zo is het modebeeld voor veel vrouwen in Nederland dat van de slanke dame met de platte buik. Zo iemand die net uit een Hollywoodfilm is gestapt, gespeeld door een actrice die voor haar werk een oertijddieet volgt waarbij ze alleen water mag drinken, nauwelijks iets eet – zeker geen voedingsmiddelen die met de K van koolhydraten beginnen – en vijf uur per dag met een personal trainer aan het werk is om elk grammetje vet te straffen. Virtuele vrouwen dus, want in de echte wereld zien ze er juist anders uit. Op Curaçao, zo verzekerden de cursusdeelnemers me, wordt echter een vol achterwerk bij dames erg gewaardeerd. Door een stevig stuk zitvlees weeg je al snel wat zwaarder en mede daardoor is het percentage vrouwen met obesitas vrij indrukwekkend. Op het Caribische eiland heeft meer dan 36 procent van de vrouwen (en bijna 19 procent van de mannen) ernstig overgewicht.

Ik moest denken aan mijn eerste bezoek aan Latijns Amerika (1980) toen ik het Behrhorst project in Guatemala bezocht en met een dorpsgezondheidswerker op pad was. Ik vroeg van alles over de gezondheid van de Indiaanse dorpelingen. Op een gegeven moment zei mijn begeleider licht geërgerd: “De Indianen kennen het begrip gezondheid helemaal niet. Dat is hier gekomen samen met het christendom en de heilige Maria. Wij hebben hier heel andere ideeën. Zo geloven we hier in de balans tussen mens en zijn omgeving. Is die verstoord dan moet je er iets aan doen.”

De woorden raakten me als een blikseminslag. Pang. Ja natuurlijk, wat een goed en interessant concept. Het welzijn van mensen wordt niet geïndividualiseerd via het vaststellen van de biologische parameters binnen in het lichaam, maar het is afhankelijk van de wereld rondom mensen. Welzijn heeft dan te maken met de lucht die je inademt, de mensen waarmee je omgaat, met spanningen, oorlogen, tekorten, met wat je eet, en of en hoeveel je beweegt.

Mede door die opmerking besloot ik een paar jaar later antropologie te gaan studeren. Ik wilde begrijpen welke concepten mensen hanteren om zo beter in staat te zijn aan hun welzijn bij te dragen en ze niet uitsluitend mijn ideeën over wat gezond of ongezond is op te dringen. Ik wilde leren hoe je anamnese moet worden om een totaalbeeld te kunnen krijgen, hoe je goed leert luisteren.

Obesitas is uiteraard een belangrijke factor bij het ontstaan van het metabool syndroom en op zijn beurt is dat weer aandrijver voor diabetes type 2 met een aanzienlijk grotere kans op voortijdig overlijden. Maar overgewicht is het resultaat van omgevingsfactoren. Van onze ideeën over voeding en beweging bijvoorbeeld. Wat vinden we ´normaal´, wat vinden we ´lekker´, waar voelen we ons vertrouwd en veilig bij? En ook: hoe willen we eruit zien? Vinden mensen het dikke buikje wijzen op welstand en appreciëren we daarom dan zo´n potbuikje juist meer (zoals in Zuid Azië). Worden vrouwen die dik zijn geassocieerd met vruchtbaarheid en het vooruitzicht op een stevig nakomelingschap (zoals in veel arme plattelandssamenlevingen), dan zijn ze liever dik dan dun. En zien mensen via film, tv-series, sportprogramma´s vooral lichamen die extreem slank zijn dan ontstaat er een koortsachtige jacht op een ideaal lichaam, dat niet vanzelfsprekend ook gezond is.

Werken in een andere cultuur dwingt artsen open te gaan voor andere mogelijkheden, voor andere mensen, voor een andere gezondheid. 

• Tweet