Selectieve solidariteit: eigen belang
eerst

Solidariteit zit ingebakken in de financiering van ons zorgstelsel. Een kwart van het zorgbudget wordt besteed aan slechts 1% van de verzekerden, zo'n 175.000 mensen. In Nederland doen we daar niet moeilijk over. Maar de solidariteit heeft zijn grenzen. In veel opzichten zijn we zeer verzuild, op ons eigen belang gericht, en kijken we niet zo ver naar voren.
  
Bovendien is de solidariteit heel selectief. Het richt zich hoofdzakelijk op somatische aandoeningen. Ook wanneer de behandelvooruitzichten niet gunstig zijn en het aantal patiënten heel gering, schreeuwen we zo nodig moord en brand over de gebrekkige financiering. En iedereen is bereid er meer geld voor uit te trekken. Tenzij het Zorginstituut de boot afhoudt.

Maar zodra het gaat om mensen met psychische problemen, verslaafden, verwarde personen, ‘kinderen met ...’, moet er ineens fiks beknibbeld worden. Alsof er een onderhuidse agressie schuilt die zegt: ‘jawel, maar het is wel je eigen schuld'.

De levensduur van mensen met ernstige psychische aandoeningen is aanmerkelijk korter, het kan decennia verschillen met de rest van de bevolking. Maar is dit nu een thema dat huisartsen hoog op hun prioriteitenlijst stellen? Het gaat immers, per definitie, ook om hun patiënten. Het antwoord is nee. Zolang het gaat om een neurologische aandoening lukt het nog wel, maar zo gauw het 'iets psychisch' is, 'iets vreemds', iets dat te maken heeft met 'verward gedrag' is de solidariteit ver te zoeken. Het lichaam houdt van de geest zo lang die nog gezond is. Zo nee, dan keren we onze rug ervan af.

De psychiatrie is het resultaat van verwaarlozing, migratie en stigmatisering van mensen met ernstige psychische problemen. Historisch was een locatie buiten de stadsmuren het meest voor de hand liggende. In Haarlem staat nog het Dolhuys, nu museum. Om het in perspectief te zetten, voorheen was het het gedwongen verblijf voor pest- en lepralijders. Ondanks alle pogingen tot verbetering is 'de GGZ' nog steeds een status aparte, en is de financiering gezien het aantal (jonge) mensen met psychische aandoeningen onder de maat. De GGZ verschilt, wat betreft haar geïsoleerde positie, niet veel van die van het dolhuis van enkele eeuwen terug.

Een recent voorbeeld van gebrek aan solidariteit betreft de heisa rondom verwarde personen, overigens niet alleen mensen met psychische aandoeningen. Door de overheid of de gemeenschap gefinancierde voorzieningen, waaronder de politie, sociale huisvesters, instellingen voor (psychische) gezondheidszorg en allerlei gemeentelijke voorzieningen, moesten nota bene worden ‘aangejaagd’ door een team van experts, onder leiding van een oud-minister. Opdat ze zich solidair zouden gedragen.

ZonMW richtte zich ook op deze kwestie en organiseerde een reeks bijeenkomsten en opende een programma voor de financiering van lokale projecten. Ja, dan willen de mensen wel samenwerken, gezien de gretigheid waarmee voorstellen werden ingediend. Maar in de tussentijd is er, behoudens een hele reeks nota's, protocollen en samenwerkingsafspraken niet zoveel veranderd. De oorzaken en de omstandigheden waarin als 'verward gedrag' geframede problemen ontstaan bij mensen met sociale en/of psychische problemen zijn niet fundamenteel veranderd. Preventie en vroegtijdig handelen blijven beloften.

Trouwens ook binnen de psychische zorg is er sprake van segregatie. Statusverschillen tussen disciplines, specialistische tegenover generalistisch zorg. Of, wat mij al jaren bezig houdt, het eeuwigdurende schisma tussen verslavingszorg en de algemene psychische zorg. Het lukt maar niet om die systemen te integreren omdat de solidariteit met betrekking tot elkaars cliëntengroepen gewoonweg ontbreekt.

Dat er in de afgelopen decennia in epidemiologisch opzicht nauwelijks vooruitgang is geboekt in de incidentie en prevalentie van psychische aandoeningen laat zich, gezien het voorafgaande, raden. Solidariteit is een voorwaarde voor herstel. We zien dit in het bijzonder bij kanker maar bijvoorbeeld ook bij hiv/aids.

Zolang de samenleving zich niet onomwonden solidair verklaart met mensen met psychische kwetsbaarheid, en dat laat merken door allerlei op ondersteuning en bemoediging gerichte activiteiten, houden we de problemen in deze omvang in stand.