Alicia

Het afgelopen weekend ging de film Alicia van Maasja Ooms in première op het IDFA. Een bijzondere film over een heel speciaal meisje dat het liefst gewoon gevonden wil worden. Maasja heeft een indringend beeld geschetst van het jeugdzorg-leven van Alicia, het is knap gefilmd, dicht op de huid en zo gemonteerd dat het verhaal zich als vanzelfsprekend ontrolt. Ik raad iedereen aan om de film te gaan bekijken (via uitzendinggemist.net), zeker mensen die zijn geïnteresseerd in de sector jeugdzorg. En dat zou iedereen toch eigenlijk moeten zijn, want als volk hebben we verantwoordelijk-heid voor de zorg voor onze kinderen, voor alle kinderen.

De film snijdt impliciet verschillende thema's aan. Het leven in een instelling, pleegzorg, privacy, het systeem van jeugdzorg als geheel, hechting, regie en het gebrek daaraan, liefdevolle professionaliteit en intergenerationele problematiek: het komt allemaal aan de orde. Steeds respectvol in beeld gebracht, een camera die registrerend aanwezig is, niet oordeelt maar ziet.

De film geeft geen antwoorden en roept veel vragen op. In essentie iets wat een maatschappelijke kerntaak is van kunst. Het zo kunnen vastleggen is Kunst en ik schrijf dat hier niet zomaar met een hoofdletter. Maasja heeft van deze documentaire een Kunstwerk weten te maken, waar alleen maar met waardering en groot respect naar gekeken kan worden.

Om al deze loftuitingen in het goede perspectief te zetten moet ik iets bekennen: ik ben samen met Maasja de aanstichter van de film. En dus meer dan subjectief én ik voel een grote verantwoordelijkheid voor het feit dat de film er is. Ik ben er blij mee en beschouw het als een cadeau aan zowel de samenleving als aan de sector. En het is een eerbetoon aan kinderen als Alicia die het zo waard zijn dat er van ze gehouden wordt (en voor ze gezorgd wordt....).

Ik weet dat de film aanleiding gaat zijn voor veel discussies. In de sector is dat al begonnen en het meest prominent zingt nu het woord 'privacy' rond: had dit wel gefilmd mogen worden? Mag dit leven zo wel op tv worden uitgezonden? Mogen wij als sector (en nog meer specifiek wordt dit gezegd door voortrekkers van de beroepsgroep pedagogen en psychologen) wel meewerken aan dit soort documentaires? Vanuit mijn betrokkenheid bij de film wil ik graag verantwoording afleggen over mijn handelen en vertellen waarom ik hier graag aan heb meegewerkt. Ik hoop dat dit helpt om de een goede discussie te voeren, zodat de film kan bijdragen om de zorg voor deze kinderen te verbeteren.

Toen ik Maasja vier jaar geleden ontmoette was ik directeur van een instelling voor jeugdzorg. Ik deed dat al een jaar of twintig. In de jaren daarvoor heb ik gewerkt als groepsleider op de werkvloer en in verschillende managementfuncties. Ik meen dan ook te mogen schrijven dat ik het werkveld goed ken.

In 2013/2014 ging het gesprek in de sector eigenlijk alleen nog maar over één ding: de transitie en dan vooral over de gevolgen dit zou hebben. Er was een enorme systeemverandering in aantocht die gepaard ging met zeer forse bezuinigingen. De financiële gevolgen die dit alles zou gaan hebben en de gevolgen voor de kinderen die werden geholpen en voor de mensen die de hulp in de praktijk gaven waren niet te overzien. Dit zorgde voor veel dynamiek. Iedereen was onzeker, onrustig en bezorgd. Ik was hierover voortdurend in gesprek, met financiers, ambtenaren, collega-directeuren en uiteraard ook met de medewerkers van de organisatie waar ik leiding aan gaf. De gesprekken gingen alleen nog maar over het systeem en de verandering. En ondertussen ging het werk gewoon door, zag ik op de werkvloer mensen de hele dag in de weer om het beste uit zichzelf te halen, voor de kinderen en gezinnen die aan de zorg waren toevertrouwd.

Maasja vertelde dat zij zelf een aantal jaren in een kinderhuis had gewoond. Het was een periode die veel invloed had op haar leven toen, maar ook nu nog was het iets dat doorwerkte in haar dagelijks bestaan. Als cameravrouw had zij zich inmiddels ontwikkeld tot regisseur en ze had het plan opgevat om een film te maken over dat wat haar zo beïnvloedde. Zij wilde vastleggen wat zij had meegemaakt, wetend dat ze niet 'achteruit' haar eigen leven kon filmen.

Om haar werk te leren kennen heb ik haar film over Boris Ryzhy gekeken. Ik was onder de indruk van de manier van kijken en vastleggen die zij zich eigen heeft gemaakt en zag een grote kans. Deze vrouw leek mij in staat om het werk van alledag in de jeugdzorg in beeld te brengen. Juist in de tijd waarin we leven, waarin zoveel ter discussie staat, waarin het woelt om verandering is het belangrijk om de samenleving inzicht te geven in dat wat zich in het verborgene afspeelt, in de leefwereld van de kinderen en gezinnen die zijn aangewezen op hulp en ondersteuning. Toen het filmfonds de VPRO en Cerutti-film (haar producer) het vervolgens mogelijk gingen maken om haar een aantal jaren aan een dergelijk project te laten werken besefte ik dat dit een kans was die aangegrepen moest worden. Ik besloot haar te gaan helpen met het uitwerken van haar idee.

Maasja ging met me mee naar één van de leefgroepen van Maashorst. Ze voelde daar aansluiting en wilde graag het leven van een van de kinderen in beeld brengen. Om dit mogelijk te maken moest er veel gebeuren. De mensen die met haar werkten moesten willen meewerken (en het is nogal wat als je daarin wilt meegaan, als een camera je jarenlang gaat volgen in de uitvoering van je vak).

De behandelverantwoordelijke gedragswetenschapper en de voogd (werkzaam bij wat toen nog Bureau Jeugdzorg heette, een andere organisatie dus) moesten instemmen vanuit de afweging dat het gefilmde kind geen schade mocht worden berokkend. Toen de keuze op Alicia viel werd ook aan haar moeder gevraagd om in te stemmen en ook de andere kinderen en hun ouders en voogden van de groep moesten hun medewerking willen verlenen. Dat is allemaal gebeurd, iedereen heeft instemming verleend en zo begon er vier jaar geleden een filmproces dat zijn weerga in de jeugdzorg nauwelijks kent.

Het idee was om Alicia te volgen in haar gang van leefgroep naar pleeggezin of gezinshuis. De groep waarin zij woonde was vooral gericht op de wat jongere kinderen; zij ontgroeide haar omgeving en men was vol goede moed op zoek naar een plek in en meer gezinsachtige omgeving. Het filmen van die transitie en laten zien hoe ze zou aarden op een nieuwe woonplek, dat was het idee.
De praktijk bleek weerbarstig; er is geen gezin gevonden, Alicia raakte haar perspectief kwijt, ze ontregelde en de begeleiding raakte de grip kwijt. Zij wordt één van die kinderen waar het systeem zo moeilijk antwoord op kan vinden, de film maakt dat meer dan duidelijk.

De groep deskundigen (psychologen, pedagogen, psychiaters, begeleiders, ouders, pleegouders, inspectie) die naar de film heeft gekeken was vol lof over hoe liefdevol en indringend het verhaal in beeld is gebracht. Men herkende het verhaal en de onmacht die er uit spreekt en men deelde de zorgen.

Al sinds jaar en dag blijkt uit alle lijstjes dat de Nederlandse kinderen de gelukkigste kinderen zijn van de hele wereld. Maar er is een groep die hier niet als vanzelfsprekend bij hoort. Het zijn deze kinderen die mij al die jaren hebben gemotiveerd om dit werk te doen. Ik heb er door de jaren heen veel ontmoet en ik weet dat er met mij veel collega's zijn die zich elke dag opnieuw weer inzetten om deze kinderen en gezinnen te helpen. De film maakt indringend duidelijk dat er nog veel inspanning nodig is om het systeem dat we hebben ingericht om deze kinderen te helpen te verbeteren. De film kan daar in mijn ogen zeer bij helpen. Ik hoop dat Alicia gezicht geeft aan de kinderen die de hulp het meest nodig hebben, waar het hardst voor gewerkt moet worden, zonder dat haar gezicht daar blijvend aan gelinkt moet worden. Want privacy is een groot goed. Maar, zoals Maasja zei: "wat hebben kinderen wiens gezicht niemand kent aan privacy?"

• Tweet