Het klimaat raakt ontwricht. Wat doen wij?

Het is nu menens. Miljoenen jaren lang veranderde door natuurlijke processen het klimaat – dat ging heel geleidelijk. Het bepaalde mede het ontstaan van het leven, de ecosystemen en het gedrag van de mens. Nu zijn wij als mensen de oorzaak van die verandering, zeg maar ontwrichting.

Door de haast onstuitbare consumptie van fossiele brandstoffen neemt het gehalte aan CO2 in de atmosfeer steeds meer toe. We leven in een broeikas met gemiddeld hogere temperaturen maar vooral ook vaker extremer weer. Het heeft ongunstige gevolgen voor alle leven en ecosystemen op aarde. We kunnen ons deze eeuw opmaken voor langdurige periodes van extreme droogte, hitte, natuurbranden, overstromingen, sociale conflicten, nieuwe ziekten (infecties), voedsel- en wateronveiligheid, verminderde inkomsten en migratie. Gezondheid en welzijn staan op het spel.

Neem alleen maar de hittestress. Ouderen, zwangere vrouwen, mensen met lichamelijke en psychische aandoeningen, mensen die sociaal kwetsbaar zijn, zijn op diverse plaatsen op aarde nu al de dupe. En in het algemeen geldt dat voor jonge mensen. Iedereen die nu geboren wordt, kan misschien nog wel 100 jaar worden, maar stapje voor stapje vaker getroffen worden door de extremen van het toekomstige klimaat.

Het aantal mensen dat deze ontwikkelingen ontkent, neemt gelukkig geleidelijk af. Maar de zorgen bij jonge mensen nemen razendsnel toe. Het is onrechtvaardig dat jonge mensen, en zeker ook degenen die wonen in de meest arme landen, enerzijds de zwaarste lasten te tillen hebben, en anderzijds de kleinste ecologische voetafdruk hebben gezet. En in het verlengde daarvan neemt de sociale ongelijkheid toe.

Instellingen en professionals in de gezondheidszorg en het sociaal domein hebben op dit vlak een taak. Zij kunnen erover nadenken hoe zij er aan bij kunnen dragen dat de uitstoot van CO2 door hun werkzaamheden zo gering mogelijk is. En ook kunnen ze voorbereidingen treffen om toekomstige ongunstige gebeurtenissen die betrekking hebben op hun cliënten- of patiëntengroepen te voorkomen of te verlichten. De instellingen, kennisinstituten en beroepsorganisaties lopen op dit vlak in Nederland bepaald niet voorop. Zelfs in de Verenigde Staten, waar de groep ‘klimaatontkenners’ behoorlijk groot is, is er op dit terrein al veel meer werk verzet. We moeten tempo maken.

Het is altijd een goede zaak dat artsen en andere zorgverleners niet dagdromen over de toekomst maar de focus richten op de problemen van alledag. Maar dat betekent niet dat zij hun stem niet kunnen laten horen, en dat ze zich niet op de toekomst moeten voorbereiden. Welke plaats neemt de adaptatie aan de klimaatverandering nu in in de opleidingen voor jonge professionals en in nascholingsactiviteiten? Ik vrees nog ontzettend weinig. En dat is merkwaardig: jonge professionals zullen onherroepelijk in de komende 40 of 50 jaar dat zij actief mogen zijn met deze ontwikkelingen te maken hebben.

De eed van Hippocrates bevat de frase ‘nooit iemand kwaad doen’. De eed is opgesteld in een tijd dat de fysieke en maatschappelijke context niet aan merkbare veranderingen onderhevig was. Dat is nu anders. Ik stel voor de eed uit te breiden met de oproep om kwaad te voorkomen. Diverse rapportages in internationale vakbladen zoals The Lancet hebben duidelijk gemaakt dat de gezondheidsschade en de mentale risico’s van de klimaatontwrichting groot zijn, en zullen toenemen. Als we dat weten staat er niets in de weg om erover na te denken hoe we dat kunnen tegengaan en de gevolgen ervan zo klein mogelijk maken.

Niets doen is geen optie. Sterker nog: het is een morele plicht om bij al ons handelen vandaag erover na te denken wat de gevolgen ervan zijn voor de honderden generaties die nog na ons kunnen komen. ¹

¹ Zie hierover: Toby Ord (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity. Londen: Bloomsbury.