De kracht van aandacht

De manier waarop de psychiatrie in sommige plaatsen in Italië zoals Trieste en Arezzo wordt uitgevoerd geldt voor veel Nederlandse psychiaters (en hun patiënten) als lichtend voorbeeld. Vooral voor de psychiaters die zich bezig houden met ‘Herstel’. Herstel is een uniek en ten diepste persoonlijk proces waarin iemand zijn houding, waarden, gevoelens, doelen, vaardigheden en rollen verandert. Herstel is een manier om een bevredigend, hoopvol leven te leiden, met een zinvolle bijdrage aan de gemeenschap, ondanks de beperkingen van de aandoening. Herstel heeft te maken met het ontstaan van een nieuwe betekenis en zin in het leven, terwijl men over de rampzalige gevolgen van een psychiatrische aandoening heen groeit (William Anthony, 1993). 

De herstelbeweging heeft in Nederland meer en meer vorm gekregen waardoor het voor steeds meer mensen met psychiatrische ziektes/beperkingen mogelijk is zich een plaats in de samenleving te verwerven (vaak moet je helaas zeggen: bevechten). Het begin van het herstel van mensen met psychiatrische stoornissen is dat zij zelf bepalen welke betekenis zij verlenen aan hun problemen, en welke energie zij weten te putten uit die betekenisgeving. Meedoen aan het herstel van je eigen problemen vraagt om een andere rol voor de mens met zijn aandoeningen en ook voor zijn behandelende psychiater. Die rollen zijn evenwichtiger, ieder van de twee heeft zijn eigen ervaringen en beschikt over zijn eigen competenties en kennis. Voor het gemak ga ik toch maar uit van een tweerelatie ook al schijnt er een regiebehandelaar aan te komen en zijn er zoals bij FACT verschillende behandelaren actief. 

Ik ben in Trieste geweest en was onder de indruk van de beweging die daar al jaren gaande is. Je merkte aan alles dat er een andere wind waaide en de gemeenschap zinderde van energie en kracht. Deze veranderingen vragen zoals gezegd iets anders van de psychiatrische patiënt met zijn eigenaardigheden en van zijn psychiater met diens eigenaardigheden. Zij moeten zich voor elkaar openstellen en gebruik maken van elkaars kracht en op het juiste moment ervaring en expertise inbrengen op een respectvolle manier. Dat valt nog niet mee. De arts moet die andere rol aan durven en kunnen verdragen dat de relatie evenwichtiger is, dat kennis en macht er minder toedoen. Maar bovenal moet hij beschikbaar zijn voor zijn patiënt en echte aandacht hebben om aan die relatie invulling te kunnen geven. 

Ik kom regelmatig in Preggio, een klein dorp in bergen van Umbrië, niet ver van het lago di Trasimeno, en ontmoet daar al jaren een psychotisch vrouw, die de hele dag in de bijkeuken van het restaurant van haar dochters ligt, aan een metabool syndroom lijdt, wisselend geagiteerd en agressief en dan weer regressief is, maar naar wie de psychiater uit de grote stad verderop slechts een keer per jaar omkijkt. Voor de rest verlopen de veel wisselende medicatieadviezen via de telefoon. Ik ontmoette zelden een patiënte die zo zeer was ontmoedigd en gehospitaliseerd en zo weinig betekenis kon geven aan haar problemen die al heel lang duren. De situatie van deze vrouw doet natuurlijk niets af aan het mooie wat er gebeurt in Trieste en Arezzo, maar maakt duidelijk dat de herstelbeweging niet alleen een ideologie maar vooral mensenwerk is. Zonder aandacht is er geen herstel. 

• Tweet