De autonome professional is een specialist in samenwerken

Bij de presentatie van haar nieuwste boek ‘De verdovers’, vertelde Anna Enquist over haar ervaringen binnen de afdeling anesthesiologie van VUmc. Zij liep in het kader van het programma ‘Een schrijver op locatie’ een paar maanden mee. Een van de dingen die zij opmerkte was dat het haar was opgevallen dat er zo goed werd samengewerkt tussen de verschillende specialisten op de OK. In haar roman maakt Suzan, de anesthesioloog een paar keer de opmerking, dat zij en haar team zo goed samenwerkten, en zelfs in die gevallen waarin het resultaat van de operatie niet optimaal was.

Hoe belangrijk is samenwerken in de geneeskunde? In de psychiatrie is assertive community treatment (ACT) een zeer intensieve, multidisciplinaire vorm van zorg en wordt de waarde van de professionele inbreng van de leden van het team in belangrijke mate bepaald door de mate waarin zij kunnen samen werken met anderen. Het werken met patiënten met ernstige schizofrenie, gedragsstoornissen en meestal gepaard gaand met verslaving en verwaarlozing vraagt om ragfijne samenwerking. Anders komt er niets van terecht. Ook in de algemene geneeskunde wordt samenwerken van steeds groter belang geacht. Prof. Mark Kramer zei in zijn rede ‘Doen en laten’ hierover: ‘Het is mijn stellige overtuiging dat de internist van de 21e eeuw niet meer solitair, maar alleen in goed georganiseerde netwerken succesvol kan functioneren’ en bovendien is hij in het verlengde hiervan van mening dat een holistische benadering van de patiënt nodig is om goede zorg te kunnen leveren.

Geïntegreerde zorg biedt meer, maar vraagt ook om meer samenwerking, en samenwerken - dat weten we -, is niet eenvoudig. Samenwerken vraagt om onderling respect en de geneigdheid adviezen en ervaring van anderen serieus te nemen en te betrekken bij het uiteindelijke besluit. Dat betekent dat een specialist, zelfs wanneer hij hoofdbehandelaar is er mee moet leren leven dat hij niet altijd gelijk heeft. De tijd dat een specialist autonoom het gezag over bepaalde patiënten of patiëntengroepen opeist, bestaat niet meer.

Anders gezegd, de tijd van de zogenoemde professionele autonomie is voorbij. In de moderne opvattingen over kwaliteit en veiligheid van de zorg moet professionele autonomie zelfs opgevat worden als een gevaar voor veiligheid van de patiënt. De kans op fouten van iemand die patiënten behandelt onder een nauwelijks begrensde individuele autonomie, is veel groter dan die van de professional die opereert in een team en zich zeer sterk bewust is van de samenhang der dingen en bereid is aangesproken te worden en anderen aan te spreken. In het rapport Staan voor Kwaliteit van de KNMG komt het lemma professionele autonomie niet meer voor. Wel het lemma professionele standaard, waarin een prominente plek is ingeruimd voor richtlijnen.

Een van de zeven competenties van de CANMEDS is professionaliteit. Professioneel gedrag wordt gekenmerkt door integriteit, het vermogen adequaat om te gaan met anderen, de grenzen van het eigen kunnen te kennen en tot slot door zich te houden aan de normen en waarden die in onze sector gelden. Het grootste deel van de thema’s binnen de competenties van de CANMEDS gaan over wat soms ten onrechte de zachte onderwerpen worden genoemd: samenwerken, communicatie en maatschappelijk handelen. Een van de competenties heeft betrekking op het werken in een organisatie en het organiseren van het werk. Mocht de lezer denken dat een medisch specialist zich professional kan noemen louter en alleen, omdat hij goed is in de technische kant van het vak dan heeft hij zich vergist. Daar is echt meer voor nodig, ofschoon ik me kan voorstellen dat er medisch specialisten zijn, die zich helemaal niet kunnen vinden in al dat zachte gedoe en gewoon de dienst willen uitmaken. Ik ben benieuwd. 

• Tweet