Nooit door het brein, altijd via het brein

Mensen zijn ingewikkeld, misschien wel zo ingewikkeld dat we ze nooit helemaal zullen begrijpen. Dat betoogt Floortje Scheepers in haar boek. Ik ben dát wel met haar eens. Hoewel onze kennis razendsnel toeneemt is het bewustzijn een verschijnsel wat ons nog voor grote raadselen stelt. We weten dat fotonen staafjes en kegeltjes in het netvlies stimuleren, dat vandaar uit elektrische stroompjes naar de hersenen gaan en daar verder worden verwerkt. Maar ergens gaat die elektrische activiteit samen met het bewustzijn van wat we zien. Dat is een onvoorstelbaar wonder. Hoe de geest zich verhoudt tot de stof blijft fascinerend. Ik ben het ook met Scheepers eens, dat het laatste woord er nog niet over is gezegd of je ons hele innerlijke beleven kunt reduceren tot hersenactiviteit. Veel neurowetenschappers denken er wel zo over en zien de vrije wil als een illusie. Dick Swaab, schrijver van “We zijn ons brein” is hiervan een van de meest bekende voorstanders. Ik deel zijn overtuiging niet, maar wel is duidelijk dat ons innerlijke beleven altijd samengaat met hersenactiviteit. Dit stuk zou je bewustzijn niet bereiken zonder dergelijke hersenactiviteit. Als je er ook nog iets van onthoudt dan heeft het zelfs blijvende veranderingen in je hersenen aangebracht. Hoe we dingen ervaren wordt zeker enorm gekleurd door de staat van ons brein. Ik vergelijk het wel met een muziekinstrument. Zoals de staat daarvan medebepalend is voor de muziek die ten gehore wordt gebracht is de staat van de hersenen medebepalend voor wat we beleven en doen. Als er een vrije wil is dan zou je de mens kunnen zien als hersenist, bespeler van de hersenen, maar wel afhankelijk van de staat van de hersenen.

Die hersenen zijn inderdaad onvoorstelbaar complex. 86 miljard zenuwcellen, die gemiddeld met 1000 andere zenuwcellen zijn verbonden. Maar onze kennis over die hersenen neemt razendsnel toe. Ik ben het dan ook helemaal eens met Jaap van der Stel, die in een column zegt, dat we ons door die complexiteit niet moeten laten ontmoedigen.

Dat we het bij lange na nog niet weten moet niet betekenen, dat we vraagtekens zetten bij de realiteit van psychische aandoeningen. Psychische aandoeningen zijn weliswaar niet duidelijk van elkaar af te grenzen en ook niet van de normale variatie. Er zijn vaak honderden genen bij betrokken en dan ook nog eens vele omgevingsfactoren, die we nog lang niet allemaal weten. Omgevingsfactoren kunnen psychologisch zijn, maar ook tal van biologische factoren spelen een rol. Dus het is inderdaad complex. Maar dat er dingen in het beleven bij een deel van de mensen problematisch verlopen staat buiten kijf en dat de hersenen daarbij betrokken zijn eveneens. Daarmee bedoel ik niet dat de hersenen de primaire oorzaak zijn. Dat zijn erfelijke en omgevingsfactoren. Maar deze oorzaken hebben altijd invloed op het functioneren van de hersenen. Het komt nooit door het brein, maar het gaat wel altijd via het brein. Gezien de complexiteit van de hersenen zou ons het ook niet hoeven verbazen, dat het functioneren daarvan dat niet altijd vlekkeloos verloopt.

Prima om te erkennen, dat we nog heel veel niet weten. Maar geen reden om ontmoedigd te raken en nog minder een reden te twijfelen aan het bestaan van psychische aandoeningen. Integendeel. Die aandoeningen zijn heel concreet en hebben ook een fysieke grondslag. In dat opzicht is verwarrend te spreken van psychische aandoeningen. Niet de aandoening is psychisch, alleen de ziekteverschijnselen tonen zich in het psychische functioneren. Het leed wat daar mee samen gaat is enorm. Erkenning daarvan neemt gelukkig toe, maar ligt nog altijd lager dan bij lichamelijke aandoeningen. Daarom blijft van belang daarvoor op te komen.

• Tweet