Scene madeleine maakt van je tekst een topper

Als jurylid van een columnwedstrijd las ik 300 inzendingen. Thema: eenzaamheid. Van de column Vlekken van Stella Lemmens was ik zwaar onder de indruk. Natuurlijk vroegen mijn mede-juryleden: waarom vind je deze zo goed. Antwoord: vanwege de scene madeleine.

Tijdens een tweedaagse training Creatief schrijven van Cathelijn Schilder word ik ontvangen met koffie. En een madeleine cakeje. Ze vertelt dat je een tekst creatiever kunt maken door er een ‘scene madeleine’ in te verwerken. Het is een taaltraktatie, een stijlmiddel uit de gereedschapskist van de tekstschrijver.

De scene madeleine is ontleend aan de Franse schrijver Marcel Proust. In zijn bekendste werk Á la recherche du temps perdu doopt de verteller een madeleine cakeje in een kopje bloesemthee. De smaak roept herinneringen op aan de bezoeken die hij als kind bracht aan zijn bedlegerige oudtante Léonie. Het leidt tot een krachtige scene, met aansprekende details. Zo kun je via een voorwerp, observatie, geur of smaak een scene uit het verleden weer levendig voor je zien. Ook interviewers gebruiken de techniek.

Bij het beoordelen van 300 columns gaat het om argumenten. Het is net als met het beoordelen van foto’s. Waarom is de ene mooier dan de andere? Dan kom je op zaken als perspectief, contrast, compositie. Dan blijken bijvoorbeeld de ogen van een portret precies op de gulden snede te staan. Aha, dus dát tilt die foto uit boven het gemiddelde. Ook geoefende schrijvers passen technieken toe om hun tekst creatiever te maken.

Stella Lemmens beschrijft een man – Ruud – die op zijn 63ste verjaardag het feestkleed op tafel legt. Een kleed met vlekken. ‘Die bruine is van de jus, toen we stoofvlees hadden gemaakt. En er zit nog een donkerrode wijnvlek in, daar links, van toen het iets té gezellig werd. Sinds Sonja weg is, zijn er geen vlekken meer bijgekomen. Nu al meer dan een jaar niet meer. Geen kinderen, geen vrouw, geen vlekken.’
Stella eindigt haar column fenomenaal: ‘Zal ik jullie wat water geven’, zegt Ruud. En hij pakt de gieter. Hij praat dus tegen zijn plantjes. Hoe eenzaam wil je het hebben. Zonder dat dit woord ook maar één keer in het verhaal voorkomt.

Het verhaal Vlekken schrijft ze vanuit haar gevoel. Van de scene madeleine heeft ze nog nooit gehoord.

In mijn commentaar schrijf ik dat hier een geoefend schrijver bezig is. Een schrijver die weet welke technieken ze inzet om haar lezer te raken. Tijdens de prijsuitreiking – Stella wordt tweede – blijkt ze te werken bij een gemeente. Ze heeft vooral te maken met ambtelijke teksten. Tijdens een cursus storytelling krijgt ze de opdracht een verhaal over eenzaamheid te schrijven. Het verhaal Vlekken schrijft ze vanuit haar gevoel. Van de scene madeleine heeft ze nog nooit gehoord.

Het doet me denken aan Proust die later vrij laconiek vertelt dat zijn beroemde moment een verteltruc was om in zijn roman een overgang van twee tijdsniveaus mogelijk te maken. Dus zelfs Proust was zich niet bewust van de impact die zijn beroemde scene later op schrijvers en tekstschrijvers zou hebben.

Stella verkeert in goed gezelschap. Over haar hoeven we ons geen zorgen te maken. Dat is gewoon een natuurtalent.

Het volledige blog Vlekken van Stella Lemmens lees je hier.

• Tweet